Δευτέρα 5 Οκτωβρίου 2009

Κοινωνιολογικά πειράματα




1. Το πείραμα

Ο Milgram έκανε μια σειρά πειραμάτων όπου υπάρχουν ο (Ψ)υχολόγος , ο "(Δ)άσκαλος" και ο "(Μ)αθητής" (σκίτσο). Μόνο όμως ο Δάσκαλος συμμετέχει πραγματικά στο πείραμα. Έγινε στο πανεπιστήμιο Yale της Αμερικής και πρωτοδημοσιεύτηκε το 1963.

Στην αρχή του πειράματος ο ψυχολόγος με στημένη κλήρωση πείθει  τον "Δάσκαλο" ότι διαλέχτηκε γιαυτό το ρόλο και ότι το δήθεν πειραματόζωο είναι ο "Μαθητής". Το πείραμα υποτίθεται ότι ήταν ένα πείραμα μνήμης όπου συμφωνούν ο Δάσκαλος να διαβασει μια σειρά από ζεύγη λέξεων στον Μαθητή. Μετά να του δίνει την πρώτη λέξη και έπρεπε να διαλέξει από τέσσερις άλλες λέξεις τη σωστή. Αν την εύρισκε προχωρούσαν στην επόμενη. Αν δεν την εύρισκε δεχόταν ένα μικρό  ηλεκτροσόκ που όμως με κάθε λάθος απάντηση θα ανέβαινε η τάση του 15 Volts.  

Το αληθινό υποκείμενο προς μελέτη του πειράματος ήταν ο (Δ) που πίστευε ότι  ο Μαθητής θα λάμβανε τα ηλεκτροσόκ. Ο Μαθητής ήτανε σε ξεχωριστό δωμάτιο και ήταν ένας 47χρονος λογιστής ειδικά εκπαιδευμένος για την περίσταση. Ο Ψυχολόγος ήταν ένας βλοσυρός, απαθής δάσκαλος βιολογίας. Κατά την διάρκεια του πειράματος και όσο αυξάνεται η τάση ο Μαθητής προσποιείται όλο και μεγαλύτερο πόνο μέχρι που χτυπάει στον τοίχο  ωνάζοντας να σταματήσει το πείραμα. Στις αντιρρήσεις του Δασκάλου για την συνέχιση του πειράματος ο Ψυχολόγος απαντούσε διαδοχικά: 1. Παρακαλώ συνεχίστε, 2. Το πείραμα απαιτεί να συνεχίσετε, 3. Είναι απολύτως απαραίτητο να συνεχίσετε και 4. Δεν έχετε άλλη επιλογή πρέπει να συνεχίσετε. Αν και πέμπτη φορά ο Δάσκαλος δεν επιθυμούσε να συνεχίσει το πείραμα σταματούσε. Αλλιώς ο  έφτανε στο τέλος που ήταν 3 διαδοχικά "σοκ" των 450V. Τα 2/3  (26 στους 40) των συμμετοχόντων που καλέστηκαν από διαφήμιση σε εφημερίδα με αμοιβή 4 δολάρια για μία ώρα (φώτο αριστερά) συνέχισαν ως το τέλος, ενώ όλοι δώσανε ηλεκτροσόκ.



2. Αλλαγές παραμέτρων του πειράματος

Ενδιαφέρον έχουν και κάποια παράπλευρα πειράματα όπου ο Milgram άλλαζε κάποιες παραμέτρους. Για παράδειγμα (πείραμα 18) η υπευθυνότητα για τα ηλεκτροσόκ μεταβιβάζονταν από το Δάσκαλο σε κάποιον τρίτο στον οποίο έδινε μόνο την εντολή να κάνει το ηλεκτροσόκ. 37 στους 40 φτάσαν στο τέλος (92,5%)!

Σε μια σειρά πειραμάτων έλεγξε την προσωπική επαφή που είχε ο συμμετάσχων με τον δήθεν Μαθητή του. Στο πείραμα 2 ο
Δάσκαλος είχε λάβει τις οδηγίες του πειράματος τηλεφωνικά, δηλαδή καμμία επαφή. Τα ποσοστά έπεσαν 21%.

Στο πείραμα 10 εξέτασε την επίδραση του τόπου και του ονόματος του ιδρύματος. Από το Yale University σε ένα απλό γραφείο. 47,5% αυτοί που έφτασαν στο τέλος.

Στο πείραμα 8 διαχώρισε άντρες από γυναίκες πέρνοντας τα ίδια αποτελέσματα αλλά σημειώνοντας περισσότερες ενδείξεις στρες στις γυναίκες.

Η ανυπακοή στην εξουσία τον απασχόλησε στο πείραμα 17 όπου ήταν παρών δύο συνάδελφοι δάσκαλοι που διαφωνούσαν ώς προς τη συνέχιση του πειράματος μετά από κάποιο σημείο. Μόνο 4 στους 40 εκτέλεσαν όλα τα  προβλεπόμενα ηλεκτροσόκ.


 3. Ο Milgram γράφει για το πείραμα του

Στο άρθρο του "Οι Κίνδυνοι της Υπακοής" (1974) εξηγεί πως αντιλήφθηκε ο ίδιος τα αποτελέσματα του πειράματος:

"Οι νομικές και φιλοσοφικές πτυχές της υπακοής είναι μεγάλης σημασίας, αλλά λένε πολύ λίγα για το πως θα συμπεριφερόταν οι περισσότεροι άνθρωποι σε σταθερές καταστάσεις. Φτιάχνω ένα πείραμα στο πανεπιστήμιο για να εξετάσω πόσο πόνο θα προκαλούσε ένας συνηθισμένος πολίτης σε κάποιον άλλο, μόνο επειδή του το είπε ένας πειραματιστής επιστήμονας. Η άκαμπτη αυθεντία έπαιξε με την ισχυρότερη ηθική επιταγή του υποκειμένου (συμμετέχοντα) να μην κάνει κακό σε κάποιον άλλο και ενώ ηχούσαν στα αυτιά τους οι κραυγές των θυμάτων η αυθεντία κέρδισε περισσότερες φορές απ'ότι έχασε. Η εξαιρετική προθυμία των ενηλίκων για να πάει σχεδόν σε οποιαδήποτε μήκη σχετικά με την εντολή της αρχής αποτελεί το κύριο πόρισμα της μελέτης καθώς και το γεγονός το οποίο απαιτεί επειγόντως εξήγηση.

Συνηθισμένοι άνθρωποι, απλώς κάνοντας τις δουλειές τους, και χωρίς ιδιαίτερη εχθρά από μέρους τους, μπορούν να πάρουν μέρος σε μια τρομερά καταστροφική διαδικασία. Επιπλέον, ακόμα και όταν οι καταστροφικές συνέπειες γίνουν εμφανείς, και τους ζητείται να εκτελέσουν πράξεις αταίριαστες σε
θεμελιώδη πρότυπα ηθικής, σχετικά λίγοι άνθρωποι έχουν τα προσόντα που απαιτούνται για να αντισταθούν στην αυθεντία - εξουσία".[4]

Στο βιβλίο του "Υπακοή στην εξουσία" είχε φτάσει στο σημείο να πει: "Γεννιέται το ερώτημα αν υπάρχει σχέση με το τι μάθαμε στο εργαστήριο και τα είδη υπακοής που τόσο κατηγορήσαμε την εποχή των Ναζί".

Άλλο ενδιαφέρον σημείο που αναφέρει είναι  ότι είχε ρωτήσει συναδέλφους, φοιτητές, μικροαστούς και άλλους, πριν το πείραμα, για το τι αποτελέσματα πίστευαν ότι θα είχε και οι απαντήσεις είχαν απίστευτη απόκλιση από την πραγματικότητα. Μόνο γύρω στο 4% πίστευαν ότι θα έφτανε στο τέλος.

Για το ηθικό δίλημμα που αναφέρει και πιο πάνω λέει:

"Το δίλημμα σύμφυτο με την υπακοή στην εξουσία είναι αρχαίο, τόσο παλιό όσο και η ιστορία του Αβραάμ, και η ερώτηση αν κάποιος πρέπει να υπακούσει, όταν οι εντολές συγκρούονται  με την συνείδηση, έχει συζητηθεί στον Πλάτωνα, δραματοποιήθηκε στην Αντιγόνη και αναλύθηκε φιλοσοφικά σχεδόν σε κάθε ιστορική εποχή. Οι συντηρητικοί φιλόσοφοι υποστηρίζουν  ότι αυτός ο ίδιος ο ιστός της κοινωνίας απειλείται από την ανυπακοή, ενώ οι ουμανιστές δίνουν έμφαση στην υπεροχή της ατομικής συνείδησης" (προαναφερθέν γράμμα)

Θα τελειώσω τις αναφορές με αυτήν την  τελευταία που έχει σχέση με το πείραμα 18. Αν θυμάστε εκεί 37 στους 40 υπάκουσαν ως το τέλος του πειράματος, στο οποίο υπήρχε και ένας ακόμα ηθοποιός που εκτελούσε τις εντολές του Δασκάλου. Προβλέψιμο το γεγονός ότι όλοι δικαιολογήθηκαν λέγοντας ότι η ευθύνη ήταν αυτουνού που έδινε το ηλεκτροσόκ. Στο ίδιο γράμμα διαβάζουμε:

Αυτό ίσως περιγράφει μια επικίνδυνη τυπική διάταξη μέσα σε μια σύνθετη κοινωνία: είναι εύκολο να αγνοήσεις την υπευθυνότητα όταν είσαι μόνο ένας ενδιάμεσος κρίκος σε μιά αλυσίδα πράξεων.  

Το πρόβλημα της υπακοής δεν είναι μόνο ψυχολογικό. Η μορφή και το σχήμα της κοινωνίας καθώς και ο τρόπος που αναπτύσσεται έχουν μεγάλο μερίδιο. Ίσως υπήρχε ένας καιρός, που οι άνθρωποι μπορούσαν να δώσουν μια εντελώς ανθρώπινη απάντηση σε κάθε περίπτωση επειδή ήταν εντελώς αποροφημένοι σ'αυτή σαν ανθρώπινα όντα. Αλλά μόλις έγινε ο καταμερισμός της εργασίας τα πράγματα αλλάξαν. Έπειτα από κάποιο συγκεκριμένο σημείο, το κομμάτιασμα της κοινωνίας σε ανθρώπους που εκτελούν περιορισμένες και πολύ εξειδικευμένες εργασίες αφαιρεί την ανθρώπινη ποιότητα στη δουλειά και τη ζωή. Ένας άνθρωπος δεν μπορεί να δει όλη την κατάσταση, παρά
ένα μικρό κομμάτι της και έτσι δεν μπορεί να δράσει χωρίς κάποιου είδους γενική κατεύθυνση. Ενδίδει στην εξουσία αλλά κάνοντας το, αποξενώνεται από τις ίδιες τις πράξεις του
.


Σκηνές από το πείραμα του Milgram υπάρχουν στην αρχή του ντοκυμαντέρ Ghosts of Abu Ghraib και στο Standford Prison Expirement (2':45'' ως 4':55''). Μια πολύ καλή ανάρτηση βρήκα και στον Allu Fun Marx.


12 σχόλια:

Η ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ είπε...

καλημερα!
καταπληκτικη η αναρτηση σου και παντα επικαιρο το θεμα της υπακοης στην εξουσια.
ηξερα για το πειραμα αλλα καποιες γενικοτητες και μου εδωσες υλικο να μελετησω.
ενα γερμανικο εργο "das experiment"
λεγεται,ειναι βασισμενο ειτε σε αυτο ειτε σε καποιο αντιστοιχο πειραμα πανεπιστημιου πανω στους ρολους που οι ανθρωποι καλουντα να παιξουν και την υπακοη στην εξουσια.
ιδιαιτερα ενδιαφερον-συγκλονιστικο θα ελεγα.
"ο καταμερισμος...δεν αφηνει τον ανθρωπο να δει το ολον κι ετσι οχι μονο ενδιδει στην εξουσια αλλα δεν μπορει να ελγξει και τα αποτελεσματα των πραξεων του".
τι αραγε θα μπορουσε να ειναι η "λυση" σε αυτο?
καλη σου μερα!

LAMDA είπε...

Εντυπωσιακό το που μπορεί να σε οδηγήσει η τυφλή υπακοή χωρίς κριτική θεώρηση. Το παρακάτω ρητό:
«ΑΡΧΕΣΘΑΙ ΜΑΘΩΝ, ΑΡΧΕΙΝ ΕΠΙΣΤΗΣΕΙ»

(Μάθε να διοικείσαι, για να μάθεις να διοικείς)

είναι μία φράση που παρατίθεται από το Σόλωνα ο οποίος αναφέρει ότι ειπώθηκε από τον ποιητή Αγάθωνα, ο οποίος έζησε περίπου την περίοδο 448 - 400 π.χ.

Είναι το ρητό στο οποίο βασίζεται η εκπαίδευση σε όλες τις στρατιωτικές σχολές με σκοπό όχι να μάθεις μόνο την υπακοή και την ιεραρχία αλλά και το πως πρέπει να ασκείς πραγματικά ηγεσία. Το πρόβλημα δεν είναι μόνο στα άτομα τα οποία συχνά δεν έχουν την ικανότητα να κρίνουν τις εντολές που τους δίνονται και να πράξουν ανάλογα αλλά και σε αυτούς που είναι αρμόδιοι να δίνουν τις εντολές και το τι παράδειγμα δίνουν!

Iptamenos Ollandos είπε...

@ Πεταλούδα

Η ταινία που αναφέρεις είναι βασισμένη στο επόμενο πείραμα που έχω σκοπό να αναρτήσω (Standford prison - το βίντεο το έχω ήδη αναρτήσει στο ιστολόγιο με τις ταινίες http://moviesthatcanchangeyourlife.blogspot.com/2009/09/stanford-prison-experiment-documental.html). Εκεί θα δούμε που μπορεί να σε οδηγήσει η εξουσία. Ο Κροπότκιν έλεγε: "βάλτε έναν αναρχικό στη θέση του τσάρου και θα γίνει χειρότερος μέσα σε ένα χρόνο".

Όσο για το πολύ σωστό ερώτημα σου, ποια είναι η "λύση", θα έλεγα να μάθουμε να βλέπουμε με τα δικά μας μάτια.

@ Lamda

Αγγίζεις μια άλλη οπτική του ζητήματος. Αυτή της σωστής διοίκησης αλλά και του να διοικείσαι σωστά. Θα συμφωνούσα απόλυτα αν η κοινωνία μας δεν ήταν τόσο κατακερματισμένη. Όπως λέει χαρακτηριστικά ο milgram: "μόλις έγινε ο καταμερισμός της εργασίας τα πράγματα αλλάξαν. Έπειτα από κάποιο συγκεκριμένο σημείο, το κομμάτιασμα της κοινωνίας σε ανθρώπους που εκτελούν περιορισμένες και πολύ εξειδικευμένες εργασίες αφαιρεί την ανθρώπινη ποιότητα στη δουλειά και τη ζωή. Ένας άνθρωπος δεν μπορεί να δει όλη την κατάσταση, παρά ένα μικρό κομμάτι της και έτσι δεν μπορεί να δράσει χωρίς κάποιου είδους γενική κατεύθυνση. Ενδίδει στην εξουσία αλλά κάνοντας το, αποξενώνεται από τις ίδιες τις πράξεις του."
Δυστυχώς για να μπορείς να βλέπεις με τα δικά σου μάτια (βλέπε σχόλιο προς πεταλούδα) εκτός από την ανάπτυξη της κριτικής σου ικανότητας χρειάζεται και βαθειά γνώση πολλών πραγμάτων.

Ο θεσμός του στρατού που αναφέρεις είναι ένα πάρα πολύ καλό παράδειγμα για να δούμε πως εφαρμόζεται το πείραμα του milgram σε συνδιασμό με το πείραμα του standford. Τα αποτελέσματα τα έχουμε δει αυτοί που ήρθαν σε επαφή με τέτοιου είδους θεσμούς, αλλά περιγράφονται με συγκλονιστικές μαρτυρίες και εικόνες στo ντοκυμαντέρ Ghosts of Abu Ghraib (http://moviesthatcanchangeyourlife.blogspot.com/2009/10/ghosts-of-abu-ghraib.html)

LAMDA είπε...

Απλά το ανέφερα για να βάλω ακόμα μία παράμετρο στο θέμα. Είναι πολύ ωραίο το άρθρο σου και πλήρες και βέβαια απόλυτα σωστό το πείραμα το οποίο σίγουρα συνέβαλλε τα μέγιστα στην επιστήμη και τη γνώση!

Η ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ είπε...

η "διαφθορα" ενυπαρχει στον ανθρωπο δεν τον διαφθειρει η εξουσια ως εξουσια.
η αυταρχικα δομημενη προσωπικοτητα απλα χρειαζεται το εδαφος για να βγει και να λαμψει....
δεν χρειαζεται μονο μια διαφορετικη γνωμη ιπταμενε,
χρειαζεται και βαθια γνωση τοσο του ιδιου του εαυτου και της δομης του,οσο και της δομης της κοινωνιας,του πως εχουν αλληλεπιδρασει στη δημιουργια της προσωπικοτητας μας και αρα,και στη σταση μας απεναντι στην οποια αυθεντια και την υπακοη μας σε αυτη.

delta είπε...

Πολύ ενδιαφέρουσα ανάρτηση φίλε μου Ολλανδέ

Από έλλειψη συνειδητότητας πάσχει ο σύγχρονος άνθρωπος. Νομίζω πως εκεί βρίσκεται το πρόβλημα. Πράττουμε χωρίς να ξέρουμε τις περισσότερες φορές το γιατί. Σε κάθε ενέργεια που κάνουμε οφείλουμε μια ερώτηση στον εαυτό μας. Γιατί πρέπει να το κάνω ;

ο Ψυχολόγος έλεγε διαδοχικά:

1. Παρακαλώ συνεχίστε – ΓΙΑΤΙ ;

2. Το πείραμα απαιτεί να συνεχίσετε – ΓΙΑΤΙ ;

3. Είναι απολύτως απαραίτητο να συνεχίσετε – ΓΙΑΤΙ ;

4. Δεν έχετε άλλη επιλογή πρέπει να συνεχίσετε – ΓΙΑΤΙ ;

PISTOS788 είπε...

ΠΟΛΥ ΚΑΛΗ ΑΝΑΡΤΗΣΗ!ΜΠΡΑΒΟ ΦΙΛΕ ΜΟΥ.

Iptamenos Ollandos είπε...

@ LAMDA

Το άρθρο δεν περιέχει (θέλω να πιστεύω) ούτε μία δικιά μου λέξη. Έκανα την μετάφραση από την wikipedia, άρθρα, τις ταινίες και το γράμμα φυσικά του Milgram. Το πείραμα έχει αμφισβητηθεί από κάποιους και ίσως την καλύτερη κριτική την κάνει ο ίδιος ο Milgram λέγοντας ότι πρόκειται για σταθερές καταστάσεις και την συμπεριφορά σ'αυτές των περισσοτέρων από εμάς. Όπως γνωρίζουμε σταθερές καταστάσεις και ομοιομορφία γενικά στη φύση δεν υπάρχουν. Ωστόσο δεν μπορούμε να αρνηθούμε το γεγονός ότι κοιτώντας γύρω μας θα διαπιστώσουμε σε όλες τις πτυχές της ζωής αυτά τα ηλεκτροσόκ...


@ Πεταλούδα

Κράτα αυτά τα ενδιαφέροντα σχόλια για την επόμενη ανάρτηση που θα ασχοληθούμε για την εξουσία και πως αυτή διαφθείρει :-)
Πάντως διαφωνώ ότι ο άνθρωπος γεννιέται διεφθαρμένος. Ο Locke δεν είχε πει αυτό το tabula rassa (άγραφος πίνακας); Διαφθείρεται από την γέννηση του και σίγουρα ακόμα περισσότερο αν ανέλθει στην οποιαδήποτε μορφή εξουσίας.


@ delta

Πολύ σημαντική η οπτική που δίνεις. Πάντα υπάρχουν οι εναλλακτικές λύσεις και όχι μόνο ότι μας λένε ότι είναι σωστό. Πρέπει όπως τα παιδιά να αναρωτιώμαστε γιατί και σαν λογικά όντα, τι άλλο θα μπορούσαμε να κάνουμε στη θέση του. Έχω πιάσει πολλές φορές τον εαυτό μου να μην σκέφτεται αυτή την εναλλακτική λύση και να αισθάνεται φυλακισμένος μέσα σ'όλα αυτά τα "πρέπει" και τα "μη"...


@ PISTOS788

Σ'ευχαριστώ φίλε μου!

LAMDA είπε...

Φίλε Ιπτάμενε Ολλανδέ, δεν έχει σημασία αν το άρθρο δεν είναι δικό σου (αλίμονο άλλωστε πρόκειται για ένα επιστημονικό πείραμα υψηλού επιπέδου), σημασία έχει η γνώση που σε εμάς προσέφερες και η ευκαιρία για προβληματισμό. Αν και το συγκεκριμένο πείραμα δεν είναι της επιστημονικής μου ειδίκευσης, μιλώντας ως επιστήμονας μπορώ να πω ότι τα περισσότερα πειράματα που εξετάζουν συμπεριφορές των ανθρώπων από ψυχοτεχνικής άποψης αναγκαστικά βασίζονται σε σταθερές καταστάσεις αφού είναι πολύ δύσκολο να κάνεις προσομοίωση της κοινωνίας σε ένα εργαστήριο και σε ένα πληθυσμό. Γι αυτό και θέλει εξιδεικευμένες ερευνητικές και στατιστικές τεχνικές για να γενικευτεί στο σύνολο του πληθυσμού που εξετάζει. Σημασία έχει ότι δείχνει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν αναρρωτιούνται γιατί θα πρέπει να κάνουν κάτι και απλά το κάνουν γιατί έτσι τους το υπαγορεύει κάποιος "ανώτερος" (στην συγκεκριμένη περίπτωση η αυθεντία, ή κάποια διαδικασία. Θα σου πω ένα προσωπικό παράδειγμα για να χαλαρώσουμε λίγο! Αρκετά χρόνια πριν έκανα τις μεταπτυχιακές μου σπουδές στην Αγγλία και όταν πήγα με έναν φίλο μου να ζητήσουμε από μία καφετέρια (που συνηθίζαμε να πηγένουμε και ήταν άδεια εκείνη την ώρα) fredo καπουτσίνο μας ρώτησε τι ήταν και είπαμε στο μπάρμαν (προσοχή ήταν το αφεντικό!) καπουτσίνο ζεστό σερβιρισμένο σε ποτήρι με παγάκια (δεν είχαμε την απαίτηση για αφρόγαλα χτυπημένα και τέτοια - απλά είχαμε βαρεθεί τους ζεστούς καφέδες και ήταν και ανοιξούλα) και μας είπε εύκολο φαίνεται αλλά δεν θα σας το κάνω γιατί δεν προβλέπεται στον κατάλογο και δεν ξέρω πόσο να σας το χρεώσω! -Δεν υπήρχε προδιαγεγραμένη διαδικαδία να σερβίρει τον καφέ αντί σε φλίτζάνα σε ποτήρι με παγάκια! Εντάξει δεν λεώ να γεμίσουμε πατέντες αλλά γενικότερα λείπει η κριτική θεώρηση των πραγμάτων.

Iptamenos Ollandos είπε...

Αδελφέ Delta,

Αυτό που ήθελα να πω είναι ότι δεν άλλαξα τίποτα πέραν της μετάφρασης. Αυτό σημαίνει ότι δεν γνωρίζω τίποτα παραπάνω από κάποιον που έχει διαβάσει και κατανοήσει την μετάφραση.
Και εσύ από το σχόλιο σου (δείχνει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν αναρρωτιούνται γιατί θα πρέπει να κάνουν κάτι και απλά το κάνουν γιατί έτσι τους το υπαγορεύει κάποιος "ανώτερος" - λείπει η κριτική θεώρηση των πραγμάτων) φαίνεται ότι μπήκες στην ουσία του προβληματισμού. Ενδεικτική και "χαριτωμένη", εξάλλου, η εμπειρία που αναφέρεις. Αλλά και εσύ τον βραχυκύκλωσες τον άνθρωπο (άκου κρύο καφέ στην Αγγλία... ;-)

Iptamenos Ollandos είπε...

Συγνώμη LAMDA αντί για delta...
το δις εξαμαρτάνειν...

delta είπε...

Τι φταις κι εσύ φίλε Ολλανδε

lamda και delta έχουν από πέντε (5) γράμματα εκ των οποίων τα τρία (3) είναι τα ίδια !

Όνομα που βρήκε κι αυτός ο LAMDA ...

LinkWithin

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...