Όταν δεν υπάρχει χρόνος, τότε δεν υπάρχει θάνατος.

Θίγοντας ένα υπαρξιακό θέμα μάλλον “σκληρό”, όπως η δυαδική σχέση ζωής – θανάτου.

του Γιαννη Δογανη

…με εγκαρδιους χαιρετισμους σ’ ολους τους φιλους του Ξανθη Φιλοσοφειν.

“Ο θύτης και το θύμα:
παίκτες παιχνιδιού μονάχα,
εφήμεροι σαν όνειρο.”

Ο βαρβαρος νεοελληνας-κατ’ευφημισμον ανθρωπος - προσκολλημενος σε κτηνωδη και αναχρονιστικα εθιμα, γιορτασε και φετος το Θείο Πάθος με τον Θανατο δια της σφαγης, εκατομμυριων αθωων αμνοεριφιων, δινοντας εμφανη και σαφη δειγματα του πολιτισμου του και της ηθικης προοδου του προς ολες τις αισθανομενες υπαρξεις…Ικανοποιησε το τερψιλαρύγγιό του και διασκεδασε στα χλιδάτα φατσιμάρε μαγαζιά των πόλεων.

“καθένας νίβει τα χέρια του και τα δροσίζει…
Ένοχος δεν υπάρχει, καπνός… κατάργησαν τα μάτια τους, τυφλοί.
Μάρτυρες δεν υπάρχουν πια, για τίποτε.
Αλλά…
πρέπει να βγεις από τούτο τον ύπνο. τούτο το μαστιγωμένο δέρμα
…το φως είναι σφυγμός
ολοένα και πιο αργός και πιο αργός
θαρρείς πως πάει να σταματήσει…
…το αίμα τώρα τινάζεται
γυρεύει να περάσει απ’ το θάνατο
για να βρει τη χαρά.”

Γ. Σεφέρης

Όμως εκεί έξω από τα μαγαζιά, είναι ο θάνατος που περιμένει και δε γίνεται να το ξεχάσουμε. Γιατί κάποτε θα βγεις έξω από την εκκωφαντική ηχορύπανση των μαγαζιών, δεν μπορείς αιώνια να κρύβεσαι…

Ζούμε μαθαίνοντας ή επιβιώνουμε επαναλαμβάνοντας?

Ο θάνατος μας φοβίζει τόσο γιατί κανένας δεν θέλει να σταματήσει το “κρυφτό”.
Ο εφιάλτης της σημερινής ζωής είναι η έλλειψη επικοινωνίας μέσα σε μια κοινωνία όπου όλοι νομίζουν ότι επικοινωνούν! Και γι’ αυτό δημιουργούμε. Καθένας με τον τρόπο του και τις δυνατότητές του. Για να πούμε στους άλλους ότι υπάρχουμε και ότι αυτοί υπάρχουν για μας.

Όμως το να αναζητάς τη ζωή, το να γυρεύεις την αλήθεια, σημαίνει να είσαι έτοιμος να πεθάνεις. Να πεθάνεις στη ζωή εκείνη που νομίζεις ότι είναι ζωή. Δεν είναι. Μόνο τότε μπορεί να γεννηθεί το καινούριο. Χρειάζεται μια σταύρωση και μόνο τότε μπορεί να υπάρξει ανάσταση. Γιατί η ζωή, η ζωή που γνωρίζουμε σαν ζωή, είναι εφήμερη, ψευδαίσθηση, μάγυα. Δεν είναι αληθινή. Υπάρχει μια άλλη ζωή. Τούτη η ζωή δεν είναι παρά ένα μεγάλο όνειρο, μια μεγάλη παράσταση.

“Η ύπαρξή μας είναι παροδική
σαν τα φθινοπωριάτικα σύννεφα.
Η γέννηση και ο θάνατος των πλασμάτων,
μοιάζουν με τις κινήσεις ενός Χορού.
Μία ολόκληρη ζωή δεν είναι τίποτα περισσότερο
από μία αστραπή στον ουρανό,
το κύλισμα ενός χείμαρρου σε μια απότομη πλαγιά”

ΓΚΟΤΑΜΑ ΒΟΥΔΑ

Το σώμα είναι ροή, σαν ποτάμι, λεει ο Οσσο. Διαρκώς αλλάζει, κινείται. Δεν έχει τίποτα αιώνιο μέσα του. Στην πραγματικότητα, το σώμα πεθαίνει κάθε στιγμή, κάθε μέρα. Ο θάνατος συνεχίζεται επί εβδομήντα - ογδοντα χρόνια. Ο θάνατος δεν είναι συμβάν. Είναι μία μακρόχρονη διαδικασία. Αν είμαστε ταυτισμένοι με το σώμα, φυσικά και θα υπάρχει συνέχεια ο φόβος ότι ο θάνατος πλησιάζει. Μπορούμε να ζήσουμε, αλλά μπορούμε να ζήσουμε μόνο μέσα στο φόβο. Αλλά και ο νους είναι ακόμη πιο εφήμερος και πιο φευγαλέος από το σώμα. Και ο νους αποσυντίθεται διαρκώς. Ο νους είναι το εσωτερικό μέρος του σώματος και το σώμα είναι το εξωτερικό μέρος του νου.

«Σπόρος η ζωή ο θάνατος το λουλούδι»
Μαλβανά Τζαλαλουντίν Ρουμί

Πέρα από το σώμα και το νου (σκέψεις), υπάρχει μια καθαρή συνειδητότητα, μια καθαρή αγνότητα, μια αθωότητα, ένας καθρέφτης. Είναι ο παρατηρητής που παρατηρεί το σώμα – νου χωρίς να ταυτίζεται. Όταν αυτή η καθαρή επίγνωση, η καθαρή συνειδητότητα συμβεί, για πρώτη φορά η ύπαρξη γίνεται ζωή. Και όταν υπάρχουμε, τότε δεν υπάρχει θάνατος. Γιατί ο θάνατος δεν είναι το τέλος της ζωής. Είναι το αποκορύφωμά της. Είναι ο καρπός των προσπαθειών μιας ζωής. Το ταξίδι τελειώνει. Γυρίζουμε σπίτι.

Με το θάνατο δεν πεθαίνουμε. Μόνο η ενέργεια που μας έχει δοθεί μέσω του σώματος και μέσω του νου απελευθερώνεται, επιστρέφει στον κόσμο. Εμείς γυρίζουμε στον Οίκο. Στην πραγματικότητα δεν φοβόμαστε το θάνατο. Ο φόβος είναι κάπου αλλού. Στην πραγματικότητα ποτέ δεν ζούμε αληθινά. Αυτό είναι που δημιουργεί τον φόβο του θανάτου. Ο φόβος έρχεται επειδή δεν ζούμε. “Δεν έχω ζήσει ακόμη, και αν συμβεί ο θάνατος, τότε θα πεθάνω χωρίς να έχω ζήσει”, συνηθίζεται να λέγεται.

Στην Μπαγκαβάντ Γκίτα αναφερεται :

«Όπως κάποιος που βγάζει τα παλιά του ρούχα για να φορέσει καινούργια, το ίδιο και η ενσαρκωμένη ψυχή, έχοντας εγκαταλείψει το φθαρμένο σώμα της, αναζητά ένα άλλο».

Αν αναλογισθούμε χωρίς τρόμο τον θάνατο, με καθαρό μυαλό, δεν θα στερηθούμε τη χαρά της ζωής. Ο θάνατος είναι τρομακτικός εξ' αιτίας της άγνοιάς μας ( αβίντυα).

Η σύγχρονη ψυχολογία δέχεται ότι και στο σεξ συμβαίνει ένας μικρός θάνατος. Η πιο πιστή αντιστοιχία του θανάτου στην καθημερινή ζωή θεωρείται από τους ψυχολόγους η διαδικασία του οργασμού. Μια ζωτική ενέργεια απελευθερώνεται από το σώμα. Νιώθουμε οργασμικοί, χαλαρωμένοι. Και στον θάνατο; Όλη η ενέργεια που έχει συσσωρευτεί επί χρόνια, απελευθερώνεται. Ο ύστατος και μεγαλύτερος οργασμός. Ο θάνατος μπορεί να γίνει η απόλυτη ολοκλήρωση, αυτό όμως είναι δυνατόν μόνο αν έχουμε ζήσει τη ζωή. Όταν πεθαίνει ένας Άγιος, η ενέργεια που εκλύεται είναι θείο δώρο για τους παρευρισκόμενους.

Προσφατα στην Αθηνα, σ’ ένα καταμεστο ακροατηριο, ο Ιρβιν Γιαλομ προετρεψε το κοινο να ζησει την ζωη του στο επακρον, αφηνοντας πισω «ένα κουφιο φερετρο, χωρις απωθημενα ».


Ο θάνατος δεν είναι μια εχθρική παρουσία.
Είναι η φυσική διαδικασία εγκατάλειψης μιας προσωπικότητας για μια άλλη.

«Ω, θάνατε, πού είναι το κεντρί σου,
Άδη, πού είναι η νίκη σου;»

(Κορινθίους Α΄ 15:55)

“Ο θάνατος σας τρομάζει;” ρώτησαν τη γερόντισσα Γαβριηλία. Απάντησε:

“Αυτός είναι που δεν με τρομάζει καθόλου! Όταν έρθει η ώρα να φύγω, εμένα μου φαίνεται πολύ απλό γιατί δεν υπάρχει θάνατος. Γιατί κλείνει μία πόρτα και ανοίγει μία άλλη! Όταν φύγω απ’ αυτόν τον κόσμο, όπως όταν περνά μια βάρκα – που λέει και ο ποιητής – δεν αφήνει κανένα σημάδι πίσω της στο νερό, έτσι και γω…Απάθεια! Είμαι μόνο θεατής! ”

Οι πραγματικοί ασκητές ζουν την κάθε μέρα σαν να είναι η τελευταία τους και πεθαίνουν με πολλή συνειδητότητα για το τι ακριβώς είναι ο θάνατος και έτσι δεν παρασύρονται από τον πανικό και τον τρόμο.

“Τους ανθρώπους”, γράφει ο Επίκτητος, “δεν τους ταράζουν τα ίδια τα πράγματα, αλλά οι ιδέες που έχουν για τα πράγματα”. Αν ο θάνατος ήταν κάτι φοβερό, θα ήταν και για τον Σωκράτη. Αλλά και ο Ερμής ο Τρισμέγιστος έχει παρόμοια γνώμη: “Ας μιλήσουμε τώρα για το θάνατο, γιατί ο θάνατος φοβίζει τους περισσότερους ότι είναι μεγάλο κακό, επειδή αγνοούν την αλήθεια”.

Σε πολλές θρησκείες και φιλοσοφίες που σημάδεψαν την εξέλιξη της ανθρωπότητας, το φως βρίσκεται σε διαρκή και εξοντωτικό πόλεμο με το σκοτάδι, η ζωή με το θάνατο, το καλό με το κακό, το θετικό με το αρνητικό. Έτσι διαμορφώθηκε ένας ιδεαλισμός ποτισμένος από αγωνία να επικρατήσει το πρώτο και να αφανιστεί το δεύτερο. Όμως αυτό είναι τόσο ακατανόητο όσο και η ύπαρξη ηλεκτρικού ρεύματος χωρίς θετικό και αρνητικό πόλο. Τα “αντίθετα” είναι δύο διαφορετικές πλευρές της πραγματικότητας, του ίδιου υπό παρατήρηση συστήματος. Η εξάλειψη του ενός πόλου συνεπάγεται την εξάλειψη όλου του συστήματος.

Η ίδια η φύση μας δείχνει ότι το καθετί βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και αλλαγή. Η μεταβολή είναι η ουσία της ζωής. “Όλα κυλούν και τίποτα δε μένει σταθερό”, έλεγε ο Ηράκλειτος. Στον Φαίδωνα ο Σωκράτης μας λέει ότι παντού στη φύση μπορεί να παρατηρήσει κανείς το παιχνίδι των αντιθέσεων: μέρα και νύχτα, ύπνος και εγρήγορση, ζωή και θάνατος κ.τ.λ. Όλα τα ζεύγη των αντιθέτων έχουν παροδική και μεταβαλλόμενη μορφή. το καλό και το κακό μπορούν να μεταβληθούν σε καλύτερο και χειρότερο αντίστοιχα. Η νύχτα προβάλλει από την μέρα μέσω του λυκόφωτος και η μέρα από την νύχτα μέσω του λυκαυγούς. Παντού στο Σύμπαν διακρίνουμε το παιχνίδι του γιν και του γιανγκ.

Ο Σωκράτης βεβαιώνει: “Δεν υπάρχει θάνατος ούτε για τους ζωντανούς, ούτε για εκείνους που έχουν φύγει”, υπονοώντας ότι είναι μόνο ένα γεγονός στην συνείδηση. Και ο Ερμής ο Τρισμέγιστος αποφαίνεται: “Ούτε γεννήθηκε, ούτε υπάρχει κάτι νεκρό στον κόσμο, ούτε θα υπάρξει ποτέ”. Και για να μας διαλύσει κάθε πιθανή παρανόηση, συνεχίζει: “Τίποτε απ’ όσα υπάρχουν στον κόσμο, δεν θα χαθεί ποτέ”. Από την άλλη μεριά, ο Ευριπίδης, πιο ανθρώπινος αναρωτιέται: “Ποιος ξέρει αν είναι ζωή αυτό που λέμε θάνατος κι αν ο θάνατος είναι η ζωή;” Και ο Πίνδαρος έρχεται να δώσει την θριαμβική απάντηση: “Ο ήλιος λάμπει για τους νεκρούς, ενώ οι ζώντες περιβάλλονται από την σκιά της νύχτας!”.

Όμως ο Πίνδαρος, αν και ποιητής, ήταν ταυτόχρονα φιλόσοφος και σοφός. Τα όσα λέει δεν απευθύνονται στους κοινούς ανθρώπους, αλλά σ’ εκείνους που γνώριζαν το μυστικό των Ελευσίνιων Μυστήριων. Για τους Έλληνες σοφούς η γέννηση, ο θάνατος και η επαναγέννηση θα μπορούσαν – και από μια σκοπιά έπρεπε – να συμβούν κάποια στιγμή στη ζωή του μύστη, όχι πραγματικά, αλλά μέσα στη συνείδησή του. Ο κύκλος αυτός έπρεπε να βιωθεί συνειδησιακά

Για τον Ηράκλειτο “πραγματικός θάνατος είναι όσα βλέπουμε ξύπνιοι”. Όσο για τον άλλο θάνατο, εκείνον της μύησης, ο ίδιος ο σοφός της Εφέσου μας λέει: “Όταν τα μάτια του σβήνουν, (ο μύστης) ανάβει ένα φως στον Εαυτό του μέσα στην νύχτα”. Ο Πλάτωνας στο συγκεκριμένο θέμα διατύπωσε το εξής: <Το “Αυτό” δεν μπορεί να κατανοηθεί παρά μόνο σε σχέση με το “Έτερον”>. Το “Αυτό” είναι η ζωή και οι εκφάνσεις της: το κλάμα του μωρού, το ερωτικό φιλί των εραστών, ο πόνοι της γέννας, το λουλούδι που ανθίζει, το ζώο που γρυλίζει όταν απειλείται. Το “Έτερον” είναι η ανυπαρξία, η μοναξιά, ο θάνατος, το κρύο…

Αν όμως προσκολληθούμε μόνο στο Αυτό, χάνουμε την απόλαυση. Γιατί πως μπορείς να νιώσεις ζεστασιά αν δεν έχεις κρυώσει; Πως μπορείς να νιώσεις αγαλλίαση αν δεν έχεις πονέσει…Το να κοιτάζουμε λοιπόν το θάνατο στα μάτια, σημαίνει πολύ απλά να επιδιώξουμε η ζωή μας να είναι ο αρμονικός συνδυασμός, η αρμονική συνύπαρξη του Αυτού με το Έτερον. Για ν’ αγαπήσουμε το Αυτό πρέπει να γνωρίσουμε το Έτερον και το αντίστροφο. Μόνο έτσι θα απολαύσουμε ηδονικά την απόλυτη ετερότητα, τον θάνατο. Άλλωστε όπως είπε ο Wittgenstein: “Ο φόβος του θανάτου είναι το πιο εύγλωττο σημάδι ενός Λάθους, δηλαδή μιας κακής ζωής”.

Αυτό που κάνει όμορφη την αρχή είναι η ύπαρξη του τέλους.

Χρειαζόμαστε μια διεύρυνση της συνείδησης ώστε να βλέπουμε όχι μονόπλευρα, αλλά ολοκληρωτικά. Η ανατολή του Ήλιου είναι η γέννηση της μέρας, η δύση του είναι ο θάνατός της. Η συνάντηση μ’ ένα θετικό δημιουργικό άτομο είναι η γέννηση μιας ευχάριστης κατάστασης, ο αποχωρισμός ένας μικρός θάνατος. Όλα αυτά, είναι μικρές ή μεγάλες αλλαγές που μπορούν να μας μάθουν να κυλάμε μαζί τους, αλλά και με τη μεγάλη αλλαγή που μας περιμένει…Θα μάθουμε έτσι να χορευουμε με το θάνατο, αλλά σε κάθε στροφή αυτού του Χορου, θα ξαναανακαλύπτουμε τη ζωή, την άνοιξη και την ελπίδα.

Και θα μάθουμε να χαιρόμαστε απλά και βαθιά το κάθε τι, γιατί θα ξέρουμε την φύση του, τον κύκλο που θα διαγράφει η γέννησή του και την ποιότητα της οδύνης, της χαράς του κάθε τοκετού. Ένα διαρκές ταξίδι από την αγωνία στην έκσταση! Ο θάνατος είναι το μόνο παιχνίδι που παίζουμε με τον ίδιο απολαυστικό τρόπο ως το τέλος της ζωής μας. Βέβαια είναι ένα δύσκολο παιχνίδι. Πρέπει να ξέρεις πότε θα του κρυφτείς και πότε να του φανερωθείς. Οι πιο καλοί παίχτες είναι αυτοί που λαχταρούν με όλη την ψυχή τους τη ζωή. Με το άλλο της χέρι η λαχτάρα της ζωής χαϊδεύει πάντα το θάνατο!

Η συνείδηση δεν μπορεί ν’ αφανιστεί με τον θάνατο, γιατί η συνείδηση ξεπερνά το Χρόνο. Πρέπει να μάθουμε να προσεγγίζουμε το θάνατο μ’ ευγνωμοσύνη γνωρίζοντας τι ακριβώς είναι:

“η τελική εξαφάνιση του εγώ, το τέλος της πλάνης του χρόνου και του Εαυτού. Ο χρόνος και ο εαυτός είναι το παλιό κέλυφος που μια μέρα η συνείδηση θα σπάσει, όπως η πεταλούδα σπάει το κουκούλι για να πετάξει προς τον Ήλιο”.

(Darryl Reanney)

Ο χωροχρόνος βρίσκεται εδώ απλά για να κάνει κάτι. Όταν δεν υπάρχει χρόνος, τότε δεν υπάρχει θάνατος. Υπάρχει Αγάπη. Στο μεταξύ χορεύουμε το Χορό και παίζουμε το Παιχνίδι, επειδή η χαρά βρίσκεται στην αλλαγή της πορείας και όχι στην κατάληξη. Απλά, όσο συνεχίζεται το εσωτερικό ταξίδι, το απολαμβάνουμε, αυτό είναι η ουσία. Αυτό έχει σημασία πάνω απ’ όλα! Και η προσωπική αλήθεια του καθενός μας.

«Μην επιθυμείς τίποτα.
το τέλος σου που είναι ατελείωτο
είναι σαν μια νιφάδα χιονιού
που στροβιλίζεται και διαλύεται στον καθάριο αέρα»

Ζεν ποίημα