STEPHANE MALLARME, ΣΟΝΕΤΟ

Με αγνά ακροδάχτυλα υψηλά τον όνυχα ως αφιερώνει
Λαμπαδηφόρα, η αγωνία, το μεσονύκτιο, συγκρατεί,
Όνειρα μύρια εσπερινά που ο Φοίνικας αποτεφρώνει
Δίχως ούτε ένας πένθιμος αμφορέας να τα δεχτεί.

Στα ερμάρια, στην άδειαν αίθουσα: κάθε πτυχή έχει εκλείψει,
Καταλυμένο άθυρμα έμπλεο κενότητα ηχηρή,
(Ο Οικοδεσπότης έφυγε στα δάκρυα της Στυγός να εγκύψει
Μ΄ αυτό μονάχα τ’ όστρακο που την ανυπαρξία κοσμεί).

Μα στο κενό παράθυρο κοντά, προς το βορρά, μι’ αχτίδα
Χρυσή, ψυχορραγώντας, τον διάκοσμο ίσως ιστορεί
Μονόκερων που με φωταύγεια πυρπολούν μια νηρηΐδα,

Κείνη, γυμνή μέσα στο κάτοπτρο, σε νεκρική ατονία,
Ως καθηλώνεται στη λήθη από το πλαίσιο κλειστή,
Των διαθλάσεων έλκει ευθύς την εφτάστερη συμφωνία.

STEPHANΕ MALLARME, Μετ. ΤΑΚΗΣ ΒΑΡΒΙΤΣΙΩΤΗΣ

Ας επιχειρήσουμε μια ανάλυση του παραπάνω σονέτου του Μαλλαρμέ. Η αναφορά σε βασικές αρχές του συμβολίσμου θα ήταν άκρως κατατοπιστική αν αναλογιστούμε το είδος του παραπάνω σονέτου.
Ο συμβολισμός συχνότατα υποδηλώνεται με αντικειμενικές συστοιχίες. Το αναφερόμενο συναίσθημα αποκαλύπτεται και υποδηλώνεται σταδιακά οχι με μία μόνο κρυφή εικόνα, αλλα με πολλές. Δηλαδή με συστοιχία αντικειμένων. Σε ποιητές όπως Μπωντλαίρ, Μαλλαρμέ, Βερλαίν το κλείδι βρίσκεται στους δύο τελευταίους στίχους.
Ο συμβολισμός διαχωρίζεται στον Υπερβατικό και τον Ανθρώπινο.
Κατα των Μπωντλαίρ ο Υπερβατικός και ο Ανθρώπινος συμβολισμός αποτελουν μέρος των ¨καθέτων αντιστοιχιών¨ ( correspondances verticales ). Εμπρεριέχουν την κίνηση απο το επίπεδο υλικών αντικειμένων και αισθήσεων τις οποίες προκαλούν προς το επίπεδο των αφηρημένων ιδεών και των προσωπικών συναισθημάτων, απο τα θεάματα και τους ήχους και τις μυρωδιές προς τις έννοιες ή τις συγκινήσεις που εμπνέουν. Υπάρχουν, βέβαια, και οι ¨οριζόντιες αντιστοιχίες¨ ( correspondances horizontales ). Οριζόντιες ονομάζονται οι αντιστοιχίες που περιγράφουν τις κινήσεις στο ίδιο επίπεδο, απο μια σωματική αίσθηση σε μία άλλη ( μέθοδος συναισθησίας ).
Το παραπάνω σονέτο ανήκει στον Υπερβατικό συμβολισμό όπου συγκεκριμένες εικόνες χρησιμοποιούνται οχι σαν σύμβολα των προσωπικών σκέψεων και συναισθημάτων του ποιητή αλλά ως σύμβολα ενός ιδεατού κόσμου, απέραντου και γενικού, του οποίου ατελής μόνο απεικόνιση αποτελεί η πραγματικότητα.
Κάθε προσπάθεια ερμηνείας του νοήματος του σονέτου είναι παρακυνδινευμένη γνωρίζοντας οτι ακόμα και ο ίδιος ο ποιητής αμφιβάλει για το αν το δημιούργημά του ενκυβωτίζει κάποια έννοια, όπως αποκαλύπτει σε μια επιστολή του. Τον συμβολικό χαρακτήρα του σονέτου προσδίδει και ο υποτιθέμενος τίτλος του: Σονέτο αλληγορικό αυτού του ιδίου.

Το σκηνικό όπως το περιγράφei σε επιστολή του ο ποιητής είναι το εξής: νύχτα γεμάτη απουσία και ερωτηματικά, μια κάμαρα με κάποιον μέσα, ενα παράθυρο ανοικτό με δύο παραθυρόφυλλα, κανένα έπιπλο παρά σκιαγραφήματα απο ακαθόριστες κονσόλες και ένας καθρέπτης με την αστρική αντανάκλαση της Μεγάλης Άρκτου που συνδέει τον ουρανό με την εγκαταλειμένη στον κόσμο κατοικία
Στη συνέχεια παρατίθονται κάποιες λέξεις κλειδία με μια προσεγγιστική σκοπιά του νοήματός τους:
• Στα ερμάρια, στην άδειαν αίθουσα: ο νούς του και η περιγραφή της δημιουργίας του κενού μέσα του.
• Πτυχή: προσπαθώντας να βοηθήσει την ρίμα* του χρησιμοποιεί την έννοια του κοχυλιού της αρχαίας ελληνικής λέξης πτυξ. Το κοχύλι έχει την ιδιότητα να δίνει την ψευδαίσθηση του ήχου της θάλασσας στο αυτί μας. Δηλαδή απο τις κενές πτυχώσεις του κοχυλιού παράγεται κάτι (ήχος). Θεμελιακή λέξη κλειδί του σονέτου όπως παρατηρεί η Emilie Noulet.
• Κάτοπτρο: υπογραμμίζει την κενότητα, η επιφάνεια του καθρέπτη αντανακλά το σύμπαν, δηλαδή το κενό.
• Εφτάστερη: η μεγάλη άρκτος όπως αναφέρει ο ίδιος ο ποιητής. Κάποιοι μεταγενέστεροι μελετητές του ανάφερουν οτι ενκρύπτει ο Μαλλαρμέ τις επτά λαμπηδόνες που συμβολίζουν το ιδεατό και απουσιάζουν απο οποιονδήποτε γνωστό ¨ουρανού¨.
*Η έννοια του άπειρου δεν μας δίνεται μόνο οπτικά μέσα απο το σονέτο αλλά και ηχητικα. Η ζευγαρωτή ομοικαταληξία του σονέτου ακούει μόνο σε –ix και σε –or. Όπου το –ix είναι το γνωστό μας σύμβολο Χ του αγνώστου και το –or προέρχεται απο το d’or δηλαδη τον χρυσό που συμβολίζει τον ιδανικό κόσμο.
Καταλήγουμε στο συμπέρασμα οτι ο ιδεατός κόσμος βρίσκεται στο ¨κενό¨ κρυμμένος και οτι το άπειρο περιέχεται στο μηδέν.

Θα ήθελα να παραθέσω και μια ακόμα μετάφραση του σονέτου απο τον Γ.Σ. Πατριαρχέα, όχι για σύγκριση των δύο μεταφραστών αλλά για παρουσίαση της μεταφραστικης δυσκολίας του Μαλλαρμέ.

Όνυξ άσπιλο αφιέρωμα του ύψους προβολή,
Το μεσονύκτι αυτό, λαμπαδηφόρο, η Αγωνία
Στηρίζει όσα απ’ τον Φοίνικα έχουν βραδινά καεί
Όνειρα που τεφροδόχος δεν τα συνάζει υδρία

Στα πρόσφορα τραπέζια, σ’ άδεια αίθουσα για εισδοχή˙
Καμιάς πτυχής λυτό κοχύλι του ήχου λειτουργία,
( Γιατί στην Στύγα πήγε ο Κάτοχος θρήνους να αντλεί
Με μόνο αυτό το σκεύος που ετιμήθ’ η Ανυπαρξία. )

Μα κατά το πρός βορράν κενό άνοιγμα, αίγλη χρυσή
Σύμφων’ αγωνία με του διάκοσμου ίσως την μορφή
Σε μάχης μονόκερων φλόγα που αντιμετοπίζει

Νύμφη, νέφος νεκρό, Εκείνη, σε κάτοπτρο κλειστή,
Ενώ, μέσα στην πλαισιωμένη λήθη, ξεχωρίζει
Σε σπιθοβόλες μαζί με την επτάφωνη ωδή.
STEPHANE MALLARME, Μετ. Γ.Σ. ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΑΣ

Πηγές:
ΠΟΙΗΜΑΤΑ STEPHANE - MALLARME, Μετ. ΤΑΚΗΣ ΒΑΡΒΙΤΣΙΩΤΗΣ,
ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ - CHADWICK CHARLES, Μετ. ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΥΛ.
ΟΙ ΚΑΤΑΡΑΜΕΝΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ(ΡΕΜΠΟ-ΚΟΡΜΠΙΕΡ-ΜΑΛΑΡΜΕ) – PAUL VERLAIN, Μετ. ΖΗΡΑΣ ΑΛΕΞΗΣ
ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΟΥ STEPHANE MALLARME, Μετ. Γ.Σ. ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΑΣ