ΘΥΜΟΣ

«Πάλι με έκανε έξαλλο», «με θύμωσε αυτό που είπε», «με εξοργίζει η συμπεριφορά του»… Φράσεις που όλοι τις έχουμε πει, συναισθήματα που όλοι νιώθουμε… ίσως και πολλές φορές τη μέρα! Φράσεις που αποτυπώνουν και το τι πιστεύουμε για την προέλευση των συναισθημάτων μας: ότι η ευθύνη γι’ αυτά που νιώθουμε βρίσκεται στους άλλους, στα λόγια ή στη συμπεριφορά τους. Ωστόσο, ο θυμός, όπως όλα τα συναισθήματά μας, δεν δημιουργείται από τα ίδια τα γεγονότα, αλλά από τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε γι’ αυτά, από τη σημασία και τη βαρύτητα που τους δίνουμε.

Ο θυμός προξενεί τα περισσότερα από τα προβλήματα στην καθημερινή ζωή, σε κάνει να αισθάνεσαι άβολα, σε εμποδίζει να γίνεις επιτυχημένος στο επάγγελμά σου και σε κάνει αναποτελεσματικό στην άσκηση του Ντάρμα. Παρ’ όλα αυτά η άσκηση με το πνεύμα μπορεί να σε βοηθήσει να αντιμετωπίσεις το θυμό και να απαλλαγείς από τα προβλήματα που πηγάζουν από αυτόν.

Υπάρχουν δύο βασικές αιτίες της δυστυχίας -η προσκόλληση στον εαυτό και η απογοήτευση από τις ανεκπλήρωτες επιθυμίες. Υπάρχουν επίσης, δύο αιτίες για τον θυμό -μια κύρια και μια δευτερεύουσα. Η κύρια αιτία του θυμού είναι το εγώ, ή η δυνατή προσκόλληση στον εαυτό. Όταν υπάρχει ένα ‘’εγώ’’, υπάρχει επίσης και το ‘’δικό μου’’, ‘’τα πράγματά μου’’, ‘’η οικογένειά μου’’, και όλος ο υπόλοιπος κόσμος συνδέεται με εμένα. Ακόμη και ο εχθρός είναι ‘’ο δικός μου εχθρός’’. Έτσι, αν σκέφτεσαι με αυτόν τον τρόπο, ο υπόλοιπος κόσμος ξεκινάει από το ‘’εγώ’’ και από το ‘’εμένα’’. Αν δεν έχεις δυνατή προσκόλληση στον εαυτό ως ‘’εγώ’’, τότε δεν θα έχεις πολλά προβλήματα με τους άλλους. Αν δεν έχεις αυτή την δυνατή τάση, τότε όλα σου τα προβλήματα και οι ταλαιπωρίες θα μοιάζουν με παραισθήσεις, και αν ξέρεις ότι τα προβλήματά σου και η δυστυχία είναι απλές παραισθήσεις δεν θα υποφέρεις τόσο πολύ.

Η δευτερεύουσα αιτία που προξενεί τον θυμό είναι η ματαίωση της εκπλήρωσης των επιθυμιών. Όταν συκοφαντείσαι, νιώθεις άβολα και ύστερα απογοητευμένος ή όταν δεν έχεις επιτυχία στην δουλειά σου πάλι νιώθεις απογοήτευση. Αυτά είναι τα πρώιμα στάδια του θυμού και αυτή είναι η καλύτερη ώρα για να δουλέψει κανείς με το πνεύμα του. Αν ο θυμός έχει ήδη εκδηλωθεί τότε η άσκηση με το πνεύμα μας είναι δύσκολη. Το κύριο πρόβλημα είναι ότι δεν μπορείς να υποτάξεις τον θυμό, και τότε δεν θέλεις να ασκηθείς με το πνεύμα σου, θέλεις μόνο να εκδηλωθεί ο θυμός. Αν ήθελες να εξασκηθείς με το πνεύμα σου θα μπορούσες οριστικά να υποτάξεις τον θυμό, διότι ο θυμός δεν υπάρχει πραγματικά. Αλλά το πρόβλημα εδώ είναι ότι θέλεις απλά να εκδηλώσεις τον θυμό σου.


Αυτός είναι ο λόγος που η καλύτερη στιγμή για να εξασκηθείς με το πνεύμα σου είναι όταν η απογοήτευση έχει μόλις αρχίσει και ο θυμός δεν έχει εκδηλωθεί. Αν γαληνεύσουμε τις πρωταρχικές αιτίες ή εάν καταστρέψουμε την πρωταρχική αιτία -το εγώ, τότε όλα τα άλλα προβλήματα δεν θα εμφανιστούν. Προς αυτό τον στόχο πρέπει να δουλέψει κανείς για μεγάλο διάστημα, αλλά αυτό που μπορούμε να κάνουμε αμέσως είναι να μάθουμε να δουλεύουμε με την δευτερεύουσα αιτία του θυμού -την απογοήτευση.

Πώς να υποτάξεις την κύρια αιτία του θυμού, δηλαδή την προσκόλληση στον εαυτό, και την δευτερεύουσα αιτία του πόνου, δηλαδή την απογοήτευση; Πρώτα, είναι σημαντικό και αποτελεσματικό να σκέφτεσαι τα αποτελέσματα του θυμού. Ο θυμός έχει διαφορετικών ειδών αποτελέσματα:
• Στην εξάσκηση των Μποτισάτβα λέγεται ότι αν εκδηλώσεις θυμό πολύ δυνατά τότε όλη η συσσωρευμένη αρετή θα καταστραφεί, χιλιάδες αιώνες αρετής, και αυτό είναι πολύ επικίνδυνο. Μπορείς να δουλέψεις πολύ σκληρά για να συσσωρεύσεις πολλή αρετή και αυτή να καταστραφεί δια μέσου του θυμού μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να προσέξουμε. Αντιθέτως, αυτό σημαίνει ότι αν εξασκήσουμε την υπομονή ακόμα και μία φορά μονάχα θα συσσωρεύσουμε πολλή αρετή Ο Σαντιντέβα, ένας από τους πιο γνωστούς λόγιους Μποντισάτβα και μεγάλος δάσκαλος του διαλογισμού, είπε ότι η μεγαλύτερη αρετή που μπορεί να συσσωρευτεί είναι μέσω της εξάσκησης της υπομονής, διότι το χειρότερο κάρμα που μπορείς να δημιουργήσεις είναι μέσω του θυμού. Η υπομονή και ο θυμός είναι αντίθετα.

• Αναφορικά με τα αποτελέσματα του θυμού, όταν αναπνέεις κανονικά, δείχνεις αποστασιοποίηση με την σωστή έννοια, αλλά όταν ο θυμός είναι παρόν, αισθάνεσαι ανήσυχος και άβολα μέσα στο σώμα σου. Δεν μπορείς να καθίσεις ακίνητος, οι εκφράσεις του προσώπου σου σε κάνουν ανεπιθύμητο και είσαι δυσάρεστος στους γύρω σου. Ο θυμός περιορίζει την όρεξη και το φαγητό δεν έχει καλή γεύση. Ο δριμύς θυμός μπορεί να σε κρατήσει άυπνο, ειδικά όταν αισθάνεσαι μίσος. Οι άνθρωποι που αισθάνονται μίσος, στην πραγματικότητα τιμωρούν τον εαυτό τους. Για παράδειγμα, αν δύο άνθρωποι έχουν τσακωθεί και ύστερα πάρουν χωριστούς δρόμους, ο ένας μπορεί να ξεχάσει τον τσακωμό ενώ ο άλλος να συνεχίσει να τον σκέφτεται. Όσο αυτό το άτομο συνεχίζει να ζει τον τσακωμό θα συνεχίσει να υποφέρει.

• Το χειρότερο πράγμα με τον θυμό είναι ότι διαστρέφει το νου σου. Οι αποφάσεις που παίρνεις όταν είσαι θυμωμένος είναι συνήθως λανθασμένες αποφάσεις, που στηρίζονται στα συναισθήματα και όχι στην γνώση. Οι αποφάσεις που παίρνεις όταν είσαι θυμωμένος καθοδηγούνται από δυσάρεστα αισθήματα, συνεπώς είναι σημαντικό να αποφεύγεις να παίρνεις αποφάσεις όταν είσαι θυμωμένος. Ο θυμός επίσης καταστρέφει φιλίες. Όταν είσαι θυμωμένος μπορείς να πληγώσεις και να βλάψεις ακόμα και όσους είναι κοντά σου. Όταν ο θυμός φύγει, έχεις τύψεις για ό,τι έκανες όταν αισθανόσουν τον θυμό, το οποίο προκαλεί δυστυχία.

• Εάν είσαι θυμωμένος στην δουλειά, ακόμα και όταν προσπαθείς να το κρύψεις, ο πελάτης μπορεί να το καταλάβει και έτσι, είναι πιθανό να χάσεις την επιχείρησή σου ή την εργασία σου. Δεν μπορείς να κρύψεις τον θυμό -οι άλλοι άνθρωποι πάντα θα το αντιλαμβάνονται και θα σε αποφεύγουν. Όταν χάνεις την ευτυχία σου, χάνεις και την επιτυχία σου το οποίο δημιουργεί περισσότερα προβλήματα και δυστυχία, προκαλώντας περισσότερο θυμό, που κλιμακώνεται όλο και περισσότερο. Το να σταματήσεις τον θυμό σημαίνει να σταματήσεις την εμπειρία των ενοχλητικών αισθημάτων λέγοντας στον εαυτό σου: ‘’σταμάτα αυτή την εμπειρία’’.


Κάποιες τεχνικές αντιμετώπισης του θυμού είναι οι παρακάτω:

1. Διερευνήστε τα συναισθήματα του φόβου και της λύπης που βρίσκονται στη βάση του θυμού.
Μην ξεχνάτε ότι ο θυμός πηγάζει από το φόβο και την αίσθηση της αδυναμίας. Κάποιος σημαντικός στόχος ή αξία απειλείται και το άτομο νιώθει πως χάνει τον έλεγχο της κατάστασης. Συχνά, δεν παραδέχεται κανείς ένα συναίσθημα φόβου ή λύπης, επειδή πιστεύει πως κάτι τέτοιο θα αποτελούσε ένδειξη αδυναμίας. Όμως, αυτά ακριβώς τα συναισθήματα θα σας βοηθήσουν να διευκρινίσετε ποιες αξίες και στόχοι σας απειλούνται. Η αληθινή αιτία προφανώς δεν είναι κάτι επιφανειακό (π.χ., άργησε ο φίλος σας στο σινεμά) αλλά κάτι βαθύτερο (π.χ., ο φίλος σας δεν νοιάζεται αρκετά για εσάς).

2. Αναπτύξτε κατανόηση και άλλη οπτική γωνία.
Αν θέλετε να μειώσετε το θυμό σας προς κάποιον, προσπαθήστε να δείτε την κατάσταση από τη δική του οπτική γωνία. Εάν υπάρχει η δυνατότητα, ζητήστε από το άλλο άτομο εξηγήσεις για τη στάση του, τις σκέψεις και τους παράγοντες που τον οδήγησαν στο σημείο με τη συμπεριφορά του να σας προξενήσει θυμό. Εάν αυτό δεν είναι εφικτό, προσπαθήστε να μπείτε στη θέση του άλλου: προσπαθήστε να φανταστείτε τι σκεφτόταν και γιατί.

3. Υποθέστε τις καλύτερες προθέσεις (όποτε αυτό είναι δυνατόν).
Όποτε κάποιος πιστεύει πως η φίλη του, που δεν απαντά αμέσως στα τηλεφωνήματα και ηλεκτρονικά μηνύματά του, το κάνει επίτηδες για να τον πληγώσει, αυτό που καταφέρνει είναι να αυξήσει το θυμό του. Αν βασανίζεται από σκέψεις του τύπου "δεν νοιάζεται για μένα", "το κάνει επίτηδες για να με νευριάσει", "είναι εγωίστρια", "θέλει να με κάνει να ζηλέψω", τότε ρίχνει λάδι στη φωτιά. Αντί για αυτό, μπορεί να ερμηνεύσει τη συμπεριφορά της με άλλον τρόπο, π.χ. πως έχει τις δικές της ανάγκες και υποχρεώσεις, που ίσως δεν της επιτρέπουν να απαντήσει άμεσα. Μπορεί, επίσης, να επικεντρωθεί σε αποδείξεις από το παρελθόν και το παρόν για το ότι η φίλη του τον αγαπά και νοιάζεται για αυτόν. Το πώς ο ίδιος θα αποφασίσει ακριβώς να σκεφτεί, θα αυξήσει ή θα μειώσει την αγανάκτησή του.
Ακόμα και οι πολύ θυμωμένοι άνθρωποι δεν θέλουν πρωταρχικά να πληγώσουν κάποιον άλλο, απλώς προσπαθούν να προστατεύσουν τον εαυτό τους, να αμυνθούν και να διατηρήσουν τις αξίες τους.
Πώς όμως το αξίωμα ότι οι άνθρωποι είναι συνήθως επιθετικοί για να αυτοπροστατευτούν ταιριάζει σε λιγότερο επιθετικά άτομα; Τι γίνεται όταν ένα άτομο που, κανονικά, σας αγαπά και σας νοιάζεται ξαφνικά θυμώνει και προσπαθεί να σας βλάψει με κάποιο τρόπο; Σε αυτή την περίπτωση, το άτομο αυτό δρα με γνώμονα το δίκαιο και την άμυνά του. Πιθανότατα, προσπαθεί να σας δώσει ένα μάθημα, να "σας δείξει", να ισοφαρίσει μαζί σας, ώστε να μην του ξανακάνετε κακό (ακόμα και αν το "κακό" που του κάνατε ήταν να ακυρώσετε ένα ραντεβού σας!). Με δυο λόγια, ενεργεί με την ίδια λογική κατά την οποία ενεργείτε και εσείς όταν μπαίνετε στο φαύλο κύκλο της σύγκρουσης και, μάλιστα, υποθέτει για εσάς τις χειρότερες προθέσεις.

4. Είναι η "δικαιοσύνη" βασικό ζήτημα;
Συχνά, οι προσδοκίες μας αποτελούν το κλειδί των συναισθημάτων μας. Δεν αποδεχόμαστε εύκολα ότι ούτε εμείς ούτε οι άλλοι είμαστε τέλειοι. "Ασχημα", "κακά", "άδικα" πράγματα συμβαίνουν κάθε μέρα και είναι φυσικό να μας εγείρουν αρνητικά συναισθήματα. Αν κανείς λειτουργεί βάσει του δόγματος της "δικαιοσύνης", δηλαδή θεωρεί πως στη ζωή όλα οφείλουν να έρχονται και να μοιράζονται δίκαια και πως είναι αδιανόητο να διαπράττεται κάποια αδικία, τότε έχει προσδοκίες που θα διαψευστούν σύντομα και θα οδηγήσουν στη θλίψη και το θυμό. Όταν όμως το άτομο λειτουργεί με βάση το "δόγμα της χαράς", τότε τα πράγματα αλλάζουν, γιατί υιοθετεί ό,τι συμβάλλει περισσότερο στην ατομική και τη συλλογική ευτυχία.

Γενικά θα πρέπει να θυμόμαστε ότι ο βασικός λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι υποφέρουν και δεν μπορούν να λύσουν τα προβλήματά τους είναι διότι οι αιτίες δεν είναι εξωτερικές, αλλά βρίσκονται μέσα στο πνεύμα τους. Είναι ο τρόπος αντιμετώπισης των πραγμάτων. Ας χαμογελάσουμε λοιπόν και δούμε τα πράγματα από άλλη όψη!