Η αντίσταση στην αφύπνιση και το βλέμμα της κένωσης

Πριν μελετήσεις το Ζεν,

τα βουνά είναι βουνά και τα ποτάμια είναι ποτάμια.

Όταν αρχίσεις να μελετάς το Ζεν

τα βουνά δεν είναι πια βουνά μήτε τα ποτάμια ποτάμια.

Σαν αποκτήσεις τη Φώτιση όμως

τα βουνά ξαναγίνονται βουνά

και τα ποτάμια ξαναγίνονται ποτάμια.

Ο μέσος σύγχρονος άνθρωπος, μπορούμε να πούμε, δε ζει αληθινά αλλά παρασέρνεται από όσα καθημερινά του συμβαίνουν. Ανεβοκατεβαίνει σύμφωνα με τα κύματα της ζωής χωρίς να στοχάζεται ποτέ για το νόημα, την αξία ή το σκοπό της. Αφοσιώνεται στην ικανοποίηση των αισθήσεών του και προσπαθεί να αποκτήσει υλικά αγαθά, να ξεχωρίσει από τους υπόλοιπους και να ικανοποιήσει τις ατέλειωτες φιλοδοξίες του. Αν λίγο ωριμάσει, όπως λέμε, υποτάσσει την προσωπική του ικανοποίηση στην εκπλήρωση των διαφόρων οικογενειακών και κοινωνικών καθηκόντων χωρίς να καταβάλει όμως προσπάθεια να κατανοήσει από ποια πηγή πηγάζει κι αυτή η επιθυμία του.  Ο μέσος σύγχρονος άνθρωπος θεωρεί τον εαυτό του «θρήσκο» και εκνευρίζεται μ’ αυτόν που αμφισβητεί την πίστη του αλλά η θρησκεία του είναι εξωτερική και συμβατική. Απλώς συμμορφώνεται στο τυπικό της εκκλησίας και λαμβάνει μέρος στις τελετουργίες της κι αισθάνεται πως έχει πράξει ό,τι είναι απαραίτητο σ’ αυτό τον τομέα. Η πίστη του σ’ ένα μελλοντικό παράδεισο, αν τυχόν πιστεύει σε κάτι τέτοιο, είναι εντελώς θεωρητική, όπως αποδεικνύεται από το γεγονός ότι κάνει τα πάντα για να αναβάλλει όσο το δυνατόν περισσότερο την αναχώρησή του, για να γευτεί τις ουράνιες απολαύσεις. Με λίγα λόγια, πιστεύει ότι η μόνη πραγματικότητα είναι αυτός ο φυσικός κόσμος, που μπορεί να τον δει και να τον αγγίξει και γι’ αυτό είναι γερά γαντζωμένος στα επίγεια αγαθά και τους αποδίδει ζωτική αξία. 

Συμβαίνει καμιά φορά αυτός ο μέσος άνθρωπος να εκπλαγεί από μια αλλαγή στον εσωτερικό του κόσμο η οποία μπορεί να προέλθει κάτω από μια σειρά αλλεπάλληλων απογοητεύσεων ή μετά από ένα ισχυρό συναισθηματικό σοκ όπως είναι μια σοβαρή αρρώστια, μια χρεοκοπία, μια απώλεια ενός αγαπημένου ανθρώπου. Κάποιες φορές πάλι, η αλλαγή αυτή μπορεί να γίνει σταδιακά, μέσα σε πλήρη υγεία κι ευημερία και να μην μπορεί να αποδοθεί σε κάποια συγκεκριμένη αιτία. Η αλλαγή αυτή παρουσιάζεται με το αίσθημα του ανικανοποίητου, με μια αόριστη αίσθηση ελλείψεως. Είναι κάτι το ακαθόριστο κι άπιαστο που είναι αδύνατον να περιγράψει.

Στην παραπάνω κατάσταση, προστίθεται βαθμιαία, η αίσθηση της ματαιότητας και της “μη πραγματικότητας” της συνηθισμένης ζωής. Όλες οι προσωπικές υποθέσεις οι οποίες πριν απορροφούσαν τόσο την προσοχή και το ενδιαφέρον του, μοιάζουν σαν να αποσύρονται ψυχολογικά στο βάθος. Χάνουν τη σημασία και την αξία τους. Καινούργια προβλήματα αναδύονται στην επιφάνεια. Το άτομο αρχίζει να ερευνά την αρχή και το νόημα της ζωής, να αναρωτιέται ποια είναι η αιτία για ένα σωρό πράγματα, τα οποία πριν θεωρούσε δεδομένα, να στοχάζεται πάνω στην ανθρώπινη δυστυχία, στον πόνο, στην ανισότητα, στην έλλειψη ελευθερίας.

Όταν ο άνθρωπος φτάσει σ’ αυτό το σημείο, έχει την τάση να παρεξηγεί και να παρερμηνεύει την κατάστασή του. Τρομοκρατημένος με την πιθανότητα διανοητικής ανισορροπίας, προσπαθεί να την καταπολεμήσει με διάφορα μέσα, κάνοντας απελπισμένες προσπάθειες να προσκολληθεί ξανά στην πραγματικότητα της συνηθισμένης ζωής που δείχνει να του γλιστράει μέσα απ’ τα χέρια του. Συχνά ρίχνεται με τα μούτρα σε μια δίνη εξωτερικής δράσης, αναζητώντας νέες απασχολήσεις, νέα ερεθίσματα, νέες εντυπώσεις και νέες ανούσιες κοινωνικές συναναστροφές. Με αυτό τον τρόπο καταφέρνει για ένα διάστημα να ξαλαφρώσει λίγο την κατάστασή του αλλά δεν μπορεί να απαλλαγεί από αυτήν εντελώς. Η αίσθηση της ματαιότητας εξακολουθεί να υπάρχει στα βάθη του είναι του, υπονομεύοντας τα θεμέλια της καθημερινής ζωής του, οπότε μπορεί να ξεσπάσει πάλι ύστερα από πολύ καιρό, με καινούργια ένταση. Η κατάσταση του ανευχαρίστητου και της ταραχής γίνεται όλο και πιο οδυνηρή και το αίσθημα του εσωτερικού κενού πιο αφόρητο. Όλα όσα αποτελούσαν την ζωή ως τώρα, του φαίνεται πως εξαφανίζονται σαν όνειρο, ενώ κανένα φως δεν φαίνεται ακόμα πουθενά. Στην πραγματικότητα, δεν ξέρει καν την ύπαρξη ενός τέτοιου φωτός ή δεν μπορεί να πιστέψει ότι κάποιο φως μπορεί ποτέ να τον φωτίσει.

Κάθε προσπάθεια να κρατηθεί στην επιφάνεια θα αποδειχθεί τελικά μάταιη και το μόνο που θα καταφέρει είναι να καθυστερήσει την πνευματική του αφύπνιση. Το εσωτερικό φως πάντα θα λάμπει αλλά απαιτείται μεγάλο θάρρος, επιμονή, πειθαρχία και παράδοση για να αντέξει κανείς την κατάρρευση της εξωτερικής πραγματικότητας και να εισχωρήσει στην πραγματικότητα του εσωτερικού κόσμου. Επιμονή και πειθαρχία σ' αυτό που συμβαίνει γιατί όλα τότε αναποδογυρίζουνε. Θάρρος για να αποδεχτείς το παράλογο. Τα βουνά δεν είναι πια βουνά μήτε τα ποτάμια είναι ποτάμια. Καθώς ο άνθρωπος οπισθοδρομεί από το ακραίο σημείο της πύκνωσης των μορφών σε όλο και πιο εσωτερικές περιοχές, απαλλάσσεται τελικά από τη δουλεία των αισθήσεων και της αισθησιοκρατούμενης λογικής για να καταφέρει να ζήσει τα βαθύτερα περιεχόμενα του ψυχικού του κόσμου. Η εξωτερική πραγματικότητα φαίνεται πλέον μη πραγματική, πλασματική και η εσωτερική πραγματικότητα, η οποία περιέχει αρχετυπικές εικόνες, γίνεται η μόνη πραγματικότητα. Όταν όμως ο άνθρωπος εξαντλήσει την αφομοίωση των αρχετύπων, που προβάλλουν τη σκιά τους στον έξω κόσμο και τροποποιούν την όψη του, εισχωρεί σε μια περιοχή κενή από σύμβολα. Όπως η τροφή που εισέρχεται στον οργανισμό με συγκεκριμένη μορφή διασπάται και γίνεται άμορφη με το μάσημα και τελικά διαλύεται στο πεπτικό σύστημα για να μεταλλαχθεί σε ενέργεια έτσι και στην ψυχική περιοχή έπειτα από μια διεργασία απειράριθμων αλχημικών μεταστοιχειώσεων φτάνει κανείς στην κατάσταση που είναι γνωστή στο ΖΕΝ ως «κενό» ή κένωση.

Ο άνθρωπος που έχει φτάσει στην παραπάνω κατάσταση κι ο άνθρωπος που κυριαρχείται από τις αισθήσεις του, ιδιαίτερα από την όραση, βλέπουν φαινομενικά τον ίδιο κόσμο με μια διαφορά. Ο πρώτος, σε αντίθεση με τον δεύτερο, μεταφέρει με το βλέμμα της κένωσης, στον έξω κόσμο, την εσωτερική αίσθηση της κένωσης, που είναι καθαρή συνειδητότητα. Τα βουνά ξαναγίνονται βουνά, η εξωτερική πραγματικότητα ξαναγίνεται πραγματικότητα, αλλά λουσμένη πλέον στην «ουσία» που εκπηγάζει από τον χώρο του κενού και που ρέει προς τα έξω από την εσώτατη περιοχή του ανθρώπου.

 Συνοδοιπόροι είμαστε με τον ίδιο προορισμό...