Εκεί που πάνε οι ψυχές...

Κάποτε οι άνθρωποι πίστευαν οτι ο Θεός τους τοποθέτησε στο κέντρο της Δημιουργίας, λόγω της υποτιθέμενης σπουδαιότητας των ανθρώπων για το Θεό. Αργότερα μάθαμε οτι ούτε η Γη είναι στο κέντρο του Σύμπαντος, ούτε καν έχει κέντρο ο τριδιάστατος χώρος στο Σύμπαν.

Κάποτε, κάποια φυλή ανθρώπων πίστεψε πως το ουράνιο τόξο ήταν θεόσταλτο σημάδι γαλήνευσης της φύσης, που σήμαινε “τέρμα πια η βροχή κ’ η καταιγίδα”. Αργότερα μάθαμε οτι το ουράνιο τόξο είναι απλώς το είδωλο του ήλιου, αποτέλεσμα της διάθλασης του ηλιακού φωτός καθώς αυτό περνάει μέσα από μια ατμόσφαιρα γεμάτη αιωρούμενα σταγονίδια, κι οτι καμιά σχέση δεν έχει με θεϊκές υποσχέσεις και χαρμόσυνα μαντάτα.

Κάποτε νομίζαμε οτι ο Θεός έκανε ιδιαίτερη δουλειά για να μας φτιάξει, “έβαλε όλη την τέχνη-του” ας το πούμε, προκειμένου να δημιουργήσει τον άνθρωπο. Αργότερα μάθαμε οτι οι άνθρωποι είμαστε προϊόντα της ίδιας βιολογικής εξέλιξης που δημιούργησε όχι μόνο τους πιθήκους σαν εμάς, αλλά και τους βατράχους, και τα έντομα, και τα δέντρα, και τα βρύα, και τις μούχλες, και τα βακτήρια. Τίποτε το ιδιαίτερο δεν θα χρειαζόταν να κάνει ο Θεός για να “φυτρώσει” (να εξελιχθεί) η αφεντιά-μας.

Κάποτε — κι όχι μόνο κάποτε, αλλά ως τις μέρες-μας ακόμα — ήταν κοινή παραδοχή οτι ο άθρωπος έχει “ψυχή”, αδιαίρετη και άφθαρτη, που του δίνεται κατά τη σύλληψή του και τον ακολουθεί στο ίδιο σώμα εφ’ όρου ζωής. Με το θάνατο, το σώμα μεν μπορεί ν’ αποσυντίθεται, αλλά η ψυχή παραμένει στον αιώνα τον άπαντα. Χμμ...

Αυτή την τελευταία παραδοχή περί ψυχής έρχεται ν’ αμφισβητήσει η άποψη αρκετών επιστημόνων του καιρού-μας. Θέλω να σας πω οτι δεν αισθάνομαι ιδιαίτερα ευτυχής που πρόκειται να υποστηρίξω την άποψη οτι αν υπάρχει κάτι που θέλουμε να το λέμε “ψυχή”, αυτό έχει πολύ διαφορετικές ιδιότητες από αυτές που παραδοσιακά του αποδίδονται.

Μερικές έννοιες φαίνονται αυταπόδεικτες. Παραδείγματος χάρη, κάθε κύκλος έχει ένα κέντρο· κάθε κράτος μια πρωτεύουσα· και κάθε άνθρωπος μια ψυχή. Έτσι δεν είναι;
Ακόμα και άτομα που δεν πιστεύουν σε καμιά θρησκεία είναι δύσκολο να φανταστούν την ανθρώπινη φύση χωρίς αυτή την ιδιαίτερη “πεμπτουσία-της”, την αδιαίρετη, άφθαρτη, αιώνια ψυχή, που συσχετίζεται με ένα φθαρτό σώμα όσο το τελευταίο είναι εν ζωή, αλλά “ελευθερώνεται” με το θάνατο και πάει — ποιος (άθεος) ξέρει πού.

Ποια ακριβώς στιγμή “εκχωρείται” μια ψυχή σ’ ένα ανθρώπινο σώμα; Μήπως τη στιγμή που ένα σπερματοζωάριο εισβάλλει σ’ ένα ωάριο; Μα ποια είναι ακριβώς εκείνη η στιγμή;

Αν δεν εκχωρείται η ψυχή κατά τη γονιμοποίηση του ωαρίου, τότε πότε εκχωρείται; Μετά από μια μέρα; Μια βδομάδα; Ένα μήνα; Κατά τη γέννηση; Αν κατά τη γέννηση, τότε ποια ακριβώς στιγμή; Η γέννηση διαρκεί αρκετά λεπτά της ώρας.

Υπάρχει ένα “ρεζερβουάρ ψυχών” ας πούμε, από το οποίο τις παίρνει κάποιος (ο Θεός, π.χ.;) μία-μία και τις εκχωρεί σε φυσικά σώματα, ή μήπως δημιουργούνται επί τόπου; Αν είναι ήδη δημιουργημένες σε “ρεζερβουάρ”, τί κάνουν εκεί πέρα; Αφού δεν έχουν καμιά εμπειρία από το φυσικό κόσμο ακόμα, πώς μπορούν να “ασχοληθούν” με οτιδήποτε; Κι αν οι ψυχές δεν είναι ήδη δημιουργημένες πριν να εκχωρηθούν, κι άρα η κάθε μία δημιουργείται κατά τη στιγμή της εκχώρησης, πώς δημιουργείται; Τί σημαίνει “δημιουργία ψυχής”;

Ας προσπεράσουμε τα άλυτα ερωτήματα που αφορούν στην εκχώρηση της ψυχής, και ας σκεφτούμε τί γίνεται αφού αυτή εκχωρηθεί. Υπάρχει στο φυσικό χώρο η ψυχή; Δηλαδή, εγώ π.χ. αυτή τη στιγμή βρίσκομαι σε ένα δωμάτιο, και πληκτρολογώ το παρόν κείμενο στον υπολογιστή-μου. Είναι η ψυχή-μου εδώ, στο ίδιο δωμάτιο; Αν ναι, πού ακριβώς; Μέσα στο σώμα-μου; Σε όλο το σώμα-μου, ή μήπως βγαίνει λίγο κι απέξω; Και τα άκρα-μου (π.χ., χέρια, πόδια, και δεν-ξέρω-τί-άλλο) έχουν κι αυτά ψυχή; Και οι τρίχες-μου; Αν όχι οι τρίχες-μου, πού το ξέρει η ψυχή πού τελειώνει ακριβώς το σώμα-μου, έχει κάποιον αλγόριθμο με τον οποίο βρίσκει και το τελευταίο κύτταρο της επιδερμίδας-μου; Κι αν το κύτταρο αυτό πεθάνει και πέσει; Αν π.χ. — ο μη γένοιτο — κοπεί ένα χέρι-μου σε ατύχημα, τί γίνεται, αποσύρεται η ψυχή από το κομμένο άκρο; Μα πώς παίρνει αυτήν την απόφαση; Κι αν η ψυχή δεν εκτείνεται ακριβώς σε όλο το σώμα, τότε μέχρι πού εκτείνεται; Περιορίζεται στον εγκέφαλο μήπως; Μα ο εγκέφαλος δεν έχει σαφή όρια, εκτείνεται μέσω της σπονδυλικής στήλης και των νεύρων σε ολόκληρο το σώμα. Πώς αποφασίζει η εγκεφαλικά-περιορισμένη ψυχή μέχρι ποιους νευρώνες του εγκεφάλου να φτάσει; Όταν κινούμαι, κινείται κ’ η ψυχή μαζί-μου στο χώρο; Και αν, τέλος-τέλος, η ψυχή δεν είναι στον φυσικό χώρο, τότε πού είναι; Μη μου πείτε “σε κάποια άλλη διάσταση” σας παρακαλώ, γιατί τότε θα σας ζητήσω να ξέρετε τουλάχιστον τί είναι οι διαστάσεις και μετά να κάνετε έκκληση σε δαύτες. (Πρώτο, κανείς ποτέ δεν γνώρισε μια άλλη μακρο-διάσταση εκτός από τις τέσσερις που γνωρίζουμε στο χωροχρόνο-μας· αλλά και να γνώριζε, και πάλι για το φυσικό χώρο θα επρόκειτο, όχι για κανένα μεταφυσικό κατασκεύασμα.) Λοιπόν, αν δεν είναι η ψυχή στο χώρο (έστω των ν-διαστάσεων), τότε πού είναι; Αν δεν είναι πουθενά, πώς “συνδέεται” με το σώμα στο οποίο ανήκει; Και τότε γιατί λέμε «η ψυχή βγήκε, πέταξε στον ουρανό» όταν το σώμα πεθαίνει; Από τα σώματα δεν βγαίνουν οι ψυχές κατά το θάνατο; Αν όχι, από πού στην ευχή βγαίνουν, μπορείτε να μου πείτε;

Πάμε λίγο και στη μετά θάνατον κατάσταση.


Όταν πεθαίνει το σώμα και “φεύγει” η ψυχή, πού πάει; Μήπως πάει κοντά σε άλλες ψυχές; Αν ναι, τί άλλο σημαίνει “κοντά” εκτός από “κοντά σε κάποιο χώρο”; Δηλαδή βρίσκονται οι ψυχές των αποθανόντων σωμάτων κοντά η μια στην άλλη σε κάποιο χώρο; Τί κάνουν εκεί; Μιλάνε, συνδιαλέγονται; Σουλατσάρουν κιόλας στο χώρο εκείνο, ή απλώς “είναι” εκεί; Βλέπουν τίποτα; Τί βλέπουν; Φυσικά αντικείμενα που υπακούν στους φυσικούς νόμους; Αν δεν βλέπουν (δεν ακούν, κλπ.) τότε πώς μπορούν να ζουν επ’ άπειρο χωρίς να δέχονται καινούρια εξωτερικά ερεθίσματα; Εσείς δεν θα βαριόσασταν του θανατά αν σας κλείνανε τα μάτια, τ’ αυτιά, τη μύτη, κλπ., αν δεν είχατε αισθήσεις δηλαδή για ν’ αντιλαμβάνεστε καινούρια πράγματα, όντας περιορισμένοι να μιλάτε και να σκέφτεστε μόνο τα παλιά; Και μάλιστα στον αιώνα τον άπαντα; Φαντάζεστε καθόλου την τυραννία της αιώνιας βαρεμάρας του να είστε καταδικασμένοι ν’ αναμασάτε μόνο τα παλιά; Αλλ’ αν πάλι οι ψυχές έχουν κάποια αίσθηση ή αισθήσεις, θα πρέπει ν’ αντιλαμβάνονται κάποια πράγματα (με εικόνα, με ήχο, με κάτι τέλος-πάντων), άρα θ’ αντιλαμβάνονται κάποια αντικείμενα με φυσική (ή έστω “εικονική”) υπόσταση.

Όταν “φεύγει” η ψυχή ενός σώματος που μόλις πέθανε, προς τα πού κατευθύνεται; Προς τα “πάνω”, προς τον ουρανό; — έτσι δεν πιστεύει ο πιο πολύς κόσμος; Αν πάλι θέλετε να δημιουργήσετε μια ολόκληρη “επιστημονικοφανή” θεωρία που να λέει οτι οι ψυχές “φεύγουν σε μια άλλη διάσταση”, πρώτο, θα σας επαναλάβω αυτό που έγραψα και πριν: οι “άλλες διαστάσεις” (αν υπάρχουν στο μακρόκοσμο) δεν αποτελούν κάποιο άλλο, άυλο σύμπαν, αλλά τμήμα αυτού του σύμπαντος στο οποίο ζούμε· και δεύτερο, έχετε ήδη κάνει επίκληση σε μια περίπλοκη επιπλέον ιδιότητα του κόσμου-μας (“άλλες διαστάσεις”) για την οποία ούτε εσείς, ούτε κανένας επιστήμονας έχει την παραμικρή ένδειξη οτι υπάρχει.

Δεν θα σας κουράσω άλλο, απλώς θέλω να τονίσω οτι η εισαγωγή της έννοιας της “ψυχής” γεννά στο νου που αναρωτιέται γι’ αυτήν αμέτρητα αναπάντητα ερωτήματα, απ’ τα οποία τα παραπάνω είναι μόνο ένα απάνθισμα. Μήπως τα ερωτήματα αυτά σας φαίνονται ανάξια λόγου; Μα όλα; Μπορείτε δηλαδή να τ’ απαντήσετε όλα και να μείνετε ικανοποιημένοι με τις απαντήσεις-σας; Αν ναι, τότε σας αξίζουν συγχαρητήρια, και πραγματικά δεν χρειάζεται να διαβάσετε παρακάτω, γιατί έχετε τις τέλειες απαντήσεις μέσα στο κεφάλι-σας. (Θα μπορούσα φυσικά να σας ρωτήσω πώς είστε βέβαιοι για τις απαντήσεις-σας, αλλά δεν θα το κάνω γιατί αυτό είναι ένα ερώτημα που εσείς θα έπρεπε να κάνετε στον εαυτό-σας.) Για όσους όμως κάποια, λίγα έστω από τα παραπάνω ερωτήματα δεν φαίνονται να έχουν ικανοποιητική απάντηση, θα τους συνιστούσα να συνεχίσουν την ανάγνωση γιατί πρόκειται να εκθέσω μια διαφορετική άποψη, που απορρίπτει την εκ των προτέρων ύπαρξη της ψυχής σαν μια πλήρη οντότητα. Η άποψή μου λέει οτι αυτό που ονομάζουμε “ψυχή”, ναι μεν είναι κάτι το υπαρκτό (είναι περίπου αυτό που αισθανόμαστε οτι είμαστε), όμως δεν εμφανίζεται δια μιας σε πλήρη ανάπτυξη κάποια μαγική στιγμή, αλλ’ αναπτύσσεται σιγά-σιγά στη διάρκεια των χρόνων· εμφανίζεται δε μέσω της ύλης, και μόνο μέσω αυτής, χωρίς όμως η ίδια η ψυχή να είναι υλική με τη στενή έννοια, ν’ αποτελείται από άτομα ή άλλα σωματίδια δηλαδή· επιπλέον, σχεδόν εξαφανίζεται με το θάνατο του ατόμου, όχι εντελώς όμως: κάποια μικρά τμήματά της παραμένουν σε υποτυπώδη μορφή στις μνήμες άλλων ανθρώπων, ώσπου να πεθάνουν κι αυτοί, και κάποτε πια να μη μείνει τίποτε από την “ψυχή” εκείνη. Μπορεί να μη σας ευχαριστήσει αυτό που θα διαβάσετε. Σας προειδοποίησα στην εισαγωγή όμως.

Χάρης Φουνταλής