Ευχαρίστηση ή Χαρά;

 

Πηγαίνοντας μια βόλτα με το ποδήλατο πριν λίγες μέρες, είδα στην άκρη του δρόμου μια μεγάλη ανθισμένη αμυγδαλιά και χάθηκα μέσα στην ομορφιά της. Xαρά ανεξήγητη αναδύθηκε από τα σπλάχνα μου και μ’ έκανε να αναρωτηθώ: “Ποια είναι η προέλευση αυτής της χαράς; Πως εμφανίστηκε έτσι ξαφνικά; Τι ρόλο έπαιξε η αμυγδαλιά;”

Κάθε λεπτό στη ζωή μας αναζητάμε μανιωδώς την ευχαρίστηση, ίσως για να την χρησιμοποιήσουμε ως πέπλο που θα καλύψει την δυστυχία μας, την μοναξιά μας, την ανάμνηση της προσωρινότητας της ύπαρξής μας. Σε αντίθεση με την αληθινή χαρά που είναι πάντα αυθόρμητη και όχι προϊόν σχεδιασμού, η ευχαρίστηση είναι πάντα αντικείμενο αναζήτησης.  Στην εμπειρία της χαράς δυσκολευόμαστε πολύ να βρούμε ένα κέντρο ύπαρξης, ένα «εγώ» που να βιώνει αυτή την εμπειρία. Αντίθετα όταν ο στόχος είναι η ευχαρίστηση, το «εγώ» είναι το κέντρο αυτού του στόχου.

Η χαρά δεν προκαλεί ποτέ ανία και δεν μπορούμε ποτέ να την χορτάσουμε. Αντίθετα η ευχαρίστηση ύστερα από κάποιο σημείο γίνεται ανιαρή κι έτσι πρέπει να αντικατασταθεί με νέα εμπειρία. Δυστυχώς όμως, όσο ο νους ψάχνει με αγωνία νέες ηδονές, νέες ικανοποιήσεις, χάνεται τελικά μέσα στις μνήμες του, με αποτέλεσμα να συντηρεί την ψευδαίσθηση της σταθερής ύπαρξης του «εγώ»

Αν η ανάμνηση μιας εμπειρίας χαράς μας οδηγήσει στην απόπειρα επανάληψής της, αυτό που θα συμβεί δε θα έχει την ένταση της παλιάς εμπειρίας. Την επόμενη μέρα περνώντας από τον ίδιο δρόμο ξανακοίταξα την ίδια αμυγδαλιά. Η χαρά όμως δεν ήταν εκεί. Γιατί άραγε; Οι απόπειρες που επιδιώκουν την επιβεβαίωση της παλιάς εμπειρίας με την επανάληψή της δεν κάνουν τίποτα άλλο από το να εξευτελίζουν όλο και περισσότερο το αποτέλεσμα και να εξιδανικεύουν τη μνήμη, απομακρύνοντας μας συνεχώς από την πραγματικότητα του παρόντος. Στην ουσία, το κυνήγι αυτό της επανάληψης μιας θετικά ισχυρής εμπειρίας, μας στερεί τη δυνατότητα να έχουμε νέες θετικές εμπειρίες, κι αυτό γιατί καταναλώνουμε όλες μας τις ενέργειες για να επαναλάβουμε, με σκηνοθέτη τη μνήμη, κάτι που μας συγκλόνισε.

 

Το πρόβλημα βέβαια δεν λύνεται με την άρνηση της ευχαρίστησης και τον αποκλεισμό της από τη ζωή μας. Τι άλλο θα μπορούσε τότε να γίνει; Μπορούμε όλοι να γίνουμε ασκητές;

Αν παρατηρήσουμε προσεχτικά θα δούμε ότι η ευχαρίστηση, η ηδονή, δεν είναι τίποτε άλλο από μια αναζήτηση αναμνήσεων, μια ψυχολογική ψευδαίσθηση, που έχει ρίζες στο παρελθόν. Δεν υπάρχει τίποτα δημιουργικό ή νέο στην ηδονή και γι’ αυτό στο τέλος μας αιχμαλωτίζει και μας στερεί από κάθε ελευθερία. Αντίθετα η ελευθερία κερδίζεται με το να ζει κανείς στην κατάσταση της απαλότητας, εκεί όπου δεν υπάρχει συσσώρευση εμπειρικών αναμνήσεων οι οποίες απαιτούν επανάληψη. Ελευθερία υπάρχει σε μια εμπειρία χαράς, νέας κάθε φορά, χωρίς το άγχος της επανάληψης.

Μια χαρούμενη ζωή απαλλαγμένη από το άγχος της ηδονής, δε σημαίνει ότι θα είναι ασκητική και στερημένη, αντίθετα, θα είναι μια ζωή απελευθερωμένη από τον αισθησιασμό. Όταν είμαστε υγιείς και χαιρόμαστε ένα ωραίο φαγητό, έναν ωραίο περίπατο, ή τον έρωτα με τον σύντροφό μας, τίποτε από όλα αυτά δεν περιέχει αισθησιακή ηδονή. Ο έρωτας, ιδιαίτερα, γίνεται καταστροφικός αν τον χρησιμοποιούμε σαν μέσο ανακούφισης ή εκτόνωσης ενάντια στην ένταση και την ανία. Χρησιμοποιείται τότε η ηδύτητα της εμπειρίας, σωματική και νοητική, για να καλύψει την άθλια υποβόσκουσα πραγματικότητα μας και η ερωτική πράξη εξευτελίζεται. Αντίθετα, ο έρωτας σαν ολοκλήρωση μιας σχέσης αγάπης, αυθόρμητης, αληθινής και ισότιμης, είναι χαρά και ευλογία.

Η χαρά τελικά που γεννήθηκε από τη θέα της ανθισμένης αμυγδαλιάς στην άκρη του δρόμου, ήταν πάντα εκεί, καλά κρυμμένη κάτω από τα πυκνά σύννεφα του νου. Η ξαφνική θέα του δέντρου και η ομορφιά του πάγωσαν στιγμιαία  τις σκέψεις κι άφησαν ανοιχτό το πεδίο στην πρωταρχική αυτή ψυχική ιδιότητα να εκδηλωθεί. 

Συνοδοιπόροι είμαστε με τον ίδιο προορισμό...