Το Τίποτα, η Σκέψη και η Ευτυχία

Αγαπημένε αναγνώστη / -ρια,

το Τίποτα είναι η άρνηση, η αφαίρεση και ως τέτοια την χρησιμοποιεί ο Χάιντεγκερ στα επιχειρήματα στο βιβλίο του : "Τι είναι μεταφυσική". Ως αφαιρετική σκέψη το χρησιμοποιούμε πολύ συχνά στη ζωή μας και αυτό τονίζει και το βιβλίο "Η σοφία των Βέδας", απ'όπου αντιγράφω από το κεφάλαιο Τίποτα: "Το χρησιμοποιούμε στην αφαιρετική σκέψη μας για παράδειγμα όταν λέμε "αυτό είναι ένα γαρύφαλλο και τίποτα άλλο". Αυτή η θετική κρίση μας δείχνει την Δύναμη της Άρνησης . Επίσης είναι αυτή η δύναμη που μας στέλνει για ύπνο κάθε βράδυ."

Αυτό το τελευταίο, δεν θα το είχα καταλάβει αν δεν είχα διαβάσει στο Νίτσε (Ζαρατούστρα) για τους "Δασκάλους της Αρετής", όπου μας παρουσιάζεται ένας δάσκαλος του ύπνου ο οποίος διδάσκει πως μπορείς να κοιμηθείς καλύτερα υποστηρίζοντας (εκτιμώ πολύ ορθώς από προσωπική εμπειρία) πως οι σκέψεις - λογισμοί είναι αυτές που σ'εμποδίζουν να κοιμηθείς.

Ακόμα και ο Γκαίτε στον Φάουστ παρομοιάζει τον κακό λογισμό με το Διάβολο. Που όμως δεν μπαίνει απρόσκλητος αλλά πρέπει να τον αφήσεις εσύ ο ίδιος να μπει στο σπίτι σου (μυαλό). Έτσι και ο Φάουστ τον βάζει με την μορφή σκύλου (θυμός;) στο σπίτι του.

Όμως παρακάτω διαβάζω (πάντα στο βιβλίο η σοφία των Βέδας,) το εξής φαινομενικά παράδοξο: "Από την άλλη, αν δεν υπήρχε αυτή η Δύναμη της Άρνησης να λειτουργεί ακατάπαυστα μέσα μας, δεν θα υπήρχε καμμία προσπάθεια από μέρους μας και καμμία κίνηση στη ζωή, η οποία από Βεδικής απόψεως είναι η ακατάπαυστη αναζήτηση της Ευτυχίας (Ananda) (βλ. χριστιανικό προπατορικό αμάρτημα - διωγμός από παράδεισο, αρχ. ελληνική φιλοσοφία: Πλάτων-Ιδέα, Επίκουρος, στωικοί - ηδονή / ευτυχία κτλ.). Την είχαμε κατά κάποιο τρόπο προγευτεί, που όμως χάθηκε, μας αφαιρέθηκε, καταπιέστηκε, συρρικνώθηκε στο Τίποτα, από αυτή την ίδια την Δύναμη της Άρνησης." (!!)

Προσπαθώντας να κατανοήσω το παραπάνω παράδοξο, θα έλεγα ότι αυτό που ξεκίνησε με την ανεξέλεγκτη σκέψη που διατύπωσε την "καταφατική άρνηση" (αυτό είναι ευτυχία και τίποτα άλλο) είναι το συνεχές ψάξιμο για την ευτυχία. Ας μην ξεχνάμε ότι αυτός είναι ο προορισμός του ανθρώπου σύμφωνα με πληθώρα φιλοσόφων. Αξίζει να αναφέρω εδώ την άποψη του Επίκουρου ότι "το ψάξιμο της ευτυχίας (καλού/αγαθού/ηδονής) ξεκινάει από πολύ μικρή ηλικία λόγω της ικανοποίησης που νιώθουμε όταν τρώμε" (Γκυώ, Guyau, La Morale d' Epicure et... 1917, αναφορά στο ανολοκλήρωτο βιβλίο του Κροπότκιν "Ηθική" εκδ. Νησίδες σελ.97) . Αυτό το ψάξιμο όμως γίνεται στο παρελθόν και στο μέλλον, θυμόμαστε πως ήταν μια στιγμή που ονομάσαμε ευτυχισμένη, ή προσδοκούμε σε μια ευτυχισμένη στιγμή και είναι φυσικό να μας καταπιέζει και να μην μας αφήνει να είμαστε και να κάνουμε αυτό που μας αρέσει. Μας δείχνει δηλαδή ότι αυτό είναι ένας αέναος κύκλος, το φίδι που τρώει την ουρά του, αφού το ίδιο κινείται αλλά είναι αυτό που "παράγει" και την ανάγκη για κίνηση. Εν ολίγοις, η Άρνηση της φύσης μας και του τι είμαστε και έχουμε τώρα προκαλεί και το ψάξιμο που γίνεται με την Άρνηση. Ή θα μπορούσαμε ίσως να πούμε ότι η Ευτυχία είναι αυτό που έχουμε και όχι αυτό που δεν έχουμε ή είχαμε.

Λέει ο Νίτσε στο τέλος του κεφαλαίου με τον δάσκαλο του ύπνου και των αρετών: "Αυτός ο δάσκαλος είναι ανόητος, αλλά πιστεύω ότι ξέρει πολύ καλά πως να κοιμηθεί. Η σοφία του είναι να ξυπνήσεις ώστε να κοιμηθείς καλά. Και πραγματικά αν η ζωή δεν είχε νόημα και θα έπρεπε να διαλέξω ανοησία, τότε και εγώ θα το θεωρούσα ότι αυτή είναι η πιο λογική ανοησία. (...) Τώρα ξέρω τι ζητούσαν πάνω απ'όλα όταν ψάχνανε για δασκάλους των αρετών. Καλό ύπνο ψάχνανε, και οπιούχες αρετές γι'αυτόν. Γιατί όλων αυτών των δασκάλων η σοφία ήταν να κοιμηθούν χωρίς όνειρα, δεν ξέρανε άλλη καλύτερη ερμηνεία της ζωής."

Οι βουδιστές έχουν ως μια από τις πιο βασικές τους αρχές την αποστασιοποίηση απ'όλα τα πράγματα, άψυχα και έμψυχα. Όσο μεγαλύτερος ο βαθμός αποστασιοποίησης τόσο περισσότερη προσωπική ελευθερία. Έτσι πιστεύουν ότι η ελευθερία εξελίσσεται και αυτός είναι και ο λόγος που εξασκούνται με τον διαλογισμό.

Aυτό που δεν έκανε ο Φάουστ, ο Αδάμ, η Εύα, και οι περισσότεροι από εμάς, είναι αυτό που προσπαθούν να κάνουν οι βουδιστές και οι άνθρωποι που διαλογίζονται. Ο διαλογισμός (anapansati) είναι στην ουσιαστικά ένας έλεγχος της σκέψης. Aν δεν ελέγχουμε το μυαλό μας τότε η μια σκέψη ξεπηδά μετά από την άλλη, σαν κύματα σε ωκεανό. Υποστηρίζουν ακόμα ότι αυτές οι σκέψεις είναι δύο ειδών: σκέψεις για το παρελθόν και σκέψεις για το μέλλον. Και αυτές μπορούν να φέρουν ευτυχία ή λύπη. Έτσι μια ανεξέλεκτη σκέψη θα μας παρασέρνει χωρίς σκοπό από τη μία στην άλλη. Ένας από τους τρόπους ή στάδια του διαλογισμού είναι να συνειδητοποιούμε αυτές τις σκέψεις και να μην τις αφήνουμε να εισέρχονται στο μυαλό μας, προσπαθώντας να είμαστε συγκεντρωμένοι στην αναπνοή μας συνήθως στην αίσθηση που αυτή αφήνει στο δέρμα μας ακριβώς κάτω από τη μύτη. Στην ουσία είναι μια προσπάθεια για το σπάσιμο του αέναου κύκλου της σκέψης. Τελικός σκοπός η επίτευξη της Nirvana (βλ. Επίκουρος - αταραξία;) που δεν είναι μια κατάσταση αδιαφορίας όπως έχει διαστρεβλωθεί το νόημα της, αλλά η ανώτατη αποστασιοποίηση απ'όλους και όλα, το τέλος της δυαδικής σκέψης, το τέλος της ταλαιπωρίας (Dukkha), το τέλος του κύκλου των γεννήσεων, η απόλυτη ελευθερία.

Γνωρίζω ότι μια ανάλυση σαν την παραπάνω μπορεί για ορισμένους να είναι βαρετή και πολλές φορές δυσκολονόητη. Καμμιά φορά ένα ποίημα ή μια αλληγορία βοηθά περισσότερο στην κατανόηση. Γι'αυτό παραθέτω και το παρακάτω ποίημα του Κρισναμούρτι που έχω αναρτήσει και στο άλλο μου ιστολόγιο. Εκτιμώ ότι είναι πολύ σχετικό με το θέμα μας...
Άκουσε, Ω φίλε,
Θα σου πω για το μυστικό άρωμα της Ζωής.

Η Ζωή δεν έχει φιλοσοφία,
Δεν έχει πονηρά συστήματα σκέψης.

Η Ζωή δεν έχει καμία θρησκεία,
Δεν έχει λατρεία στα βαθιά ιερά.

Η Ζωή δεν έχει θεό,
Ούτε το βάρος ενός φοβερού μυστηρίου.

Η Ζωή δεν έχει κατοικία,
Ούτε την πονεμένη θλίψη της τελικής αποσύνθεσης.

Η Ζωή δεν έχει καμία ευχαρίστηση, ούτε πόνο,
Ούτε την διαφθορά της επιδιωκόμενης αγάπης.

Η Ζωή δεν είναι ούτε καλή ούτε κακή,
Ούτε η σκοτεινή τιμωρία της απρόσεκτης αμαρτίας.

Η Ζωή δεν παρέχει άνεση,
Ούτε ξεκουράζεται στο ιερό της λήθης.

Η Ζωή δεν είναι ούτε πνεύμα ούτε ύλη,
Ούτε υπάρχει η βάναυση διαίρεση της δράσης και της αδράνειας.

Η ζωή δεν έχει κανένα θάνατο,
Ούτε έχει αυτό το κενό της μοναξιάς στη σκιά του Χρόνου.

Ελεύθερος είναι ο άνθρωπος που ζει στο Αιώνιο,
Γιατί η Ζωή είναι.